عمادالدین باقی
عمادالدین باقی
فقه مذکر و مرزهای عرف و استحسان در اجتهاد
(با محوریت سبک های اجتهادی و عرف مداری فقهی صانعی)
آگاهی نو، شماره1 پاییز 1399 ص 431 – 441
به دلیل بلندی مقاله به ارائه خلاصه ای از آن برای فضای مجازی بسنده می شود. مقاله به بررسی این موضوع می پردازد که آیت الله صانعی چرا در برخی مسائل فقهی ورود نمی کرد و اینکه ایا اجتهادات او برای پسندعوام و مظنون به استحسان بود؟
این مقاله پس از توضیحی درباره اینکه منظور از فقه مذکر چیست؟ به بروندادهای فقه مذکر پرداخته سپس جایگاه عرف و عرف گرایی در اجتهاد را توضیح داده و اینکه عرف گرایی چگونه می تواند همانطور که سبب پویایی فقه است سبب انجماد و عقب ماندگی اش هم بشود.
پس از ان به تنوع سبک های اجتهاد از واقع گرایی و فراواقع گرایی، برداشت گرایی و انتزاعی، اخباری و عقلی تا آوانگارد و نوگرا پرداخته و سبک اجتهادی عرف گرا و شبه استحسان آیت الله صانعی را مورد بحث قرار می دهد.
استحسان در لغت یعنی نیکو شمردن و پذیرش آنچه از نظر طبع بشر نیکو به نظر می رسد و مصلحت است. هرچند میان استحسان و استصلاح تفاوت گذاشته‌اند. استحسان در اصول فقه اهل سنت از فرقه های حنفی، مالکی و حنبلی یکی از ادله استنباط است و در روش اجتهاد مورد استفاده قرار می گیرد. البته فقهای شیعه و شافعیه در اصول فقه، استحسان را تخطئه و بلکه ملامت کرده اند و حکم بر وفق میل و هوی و هوس خوانده اند.
در سال های گذشته هرگاه فقیهی فتوایی ناظر به عرف و مقتضیات زمان داده متهم به استحسان شده و استحسان در واقع به چماقی علیه نوگرایی بدل شد و همین برخوردها بطور ناخواسته کمک به بنیادگرایی در تشیع و انجماد و تقابل با تحول و همپا شدن با واقعیات و واقعگرایی را رقم زده است.
این مقاله پس از نقد نظر مرحوم استاد مطهری در نفی استحسان، استحسان ذوقی و استحسان فنی را از هم تفکیک کرده و می گوید: گرچه اصولیین منتقد استحسان هستند اما واقعیت این است که بسیاری از علمای شیعه در عمل استحسان می‌کنند اما در نظر تخطئه می کنند دلیلش آن است که استحسان مرز بسیار باریکی با عرف و عرف اندیشی و مصلحت دارد که مورد توجه بوده و از منابع استنباط به شمار رفته است. به عبارتی علمای شیعه استحسان را رد کردند اما عرف و مصلحت، دو مقوله ای را که چیزی مشابه آن است جایگزین کردند. در عمل بسیاری از علمای شیعه خودشان استحسان می‌کنند اما عنوان آن را تغییر می‌دهند مانند اصل تبعیت احکام از مصالح و مفاسد که وقتی به محتوای بحث نظر می کنیم اشکار می شود که عنوان دیگری برای همان استحسان است و یا در زمانه ما بحث ملاک بودن عنصر زمان و مکان در اجتهاد که از سوی ایت الله خمینی مطرح شد.
پس از ان به فتوای ایت الله صانعی درباره مخالفت با تعدد زوجات و همچنین آخرین نظر و تمایل آیت الله صانعی به تجدید نظر در حکم قصاص در گفتگویش با نگارنده اشاره شده است.
کانال گفتار های باقی
https://t.me/emadbaghi
اینستاگرام
https://instagram.com/emadeddinbaghi
وبسایت
www.emadbaghi.com
عمادالدین باقی
