برندگان و بازندگان قطعی اینترنت

روزنامه سازندگی، ش550 سه شنبه26آذر1398ص1و2

درآمد:
در نخستین ساعات روز جمعه 24آبان 98 خبر ناگهانی سهمیه بندی و افزایش قیمت بنزین در خروجی رسانه ها قرار گرفت. ابتدا افکار عمومی در حالت شوک بود و به تدریج و به ویژه با اثرگذاری جهت دهنده رسانه های برون مرزی و شبکه های اجتماعی، واکنش ها آغاز شد واکنش هایی که یکی از خونبارترین(در روزنامه: سخت ترین) حوادث 40سال گذشته در اعتراضات مردمی را رقم زد به گونه ای که سرانجام مقام رهبری دستور دلجویی از همه آسیب دیدگان را صادر کرد. حکومت با توجه به تجربه حوادث گذشته چه در ایران چه در کشورهای دیگر از نخستین روز اعتراض ها اقدام به قطع کامل اینترنت همگانی کرد ولی ابعاد حوادث را محدود نکرد و فقط موقتا از نگاه ها پنهان کرد و برعکس بستر در آمیختن اخبار واقعیت ها را با شایعات مساعد نمود. این قبیل اقدامات البته فقط در کشورهایی میسر است که منابع و صنایع بزرگ در انحصار دولت هستند و بخش خصوصی و جامعه مدنی ضعیف و بی قدرت است.
از آنجا که ممکن است بازهم این اتفاقات تکرار شود لازم است واکاوی دقیق تری صورت گیرد تا دست اندرکاران متوجه باشند این شیوه قابل تکرار نیست و به عواقب آن بیشتر بیندیشند. امروزه در همه جهان، مؤسسات تحقیقاتی و شرکت های داده پردازی فراوانی از جمله در حوزه رسانه ها، لحظه به لحظه رویدادهای وب و فضای مجازی را رصد کرده و آثار اقتصادی، سیاسی و اجتماعی آن را برآورد، تحلیل و پیش بینی می کنند و هیچ متخصصی، شیوه های اتخاذ شده در ایران را کارآمد ارزیابی نمی کند.
از نظر اقتصادی:
پیش از قطعی اینترنت در حدود یک میلیون و سیصد و هشتاد و هشت تا یک میلیون و سیصد و هشتاد و نه کانال تلگرامی برای ایرانیان وجود داشت. تاکید می کنم این ها فقط تعداد کانال های موجود و غیر از پیج های شخصی بود که تعداد بیشتری را در بر می گیرد.
بر اساس یافته های یک شرکت خصوصی داده پردازی در فضای آشکار نت، تعداد کل بازدید های کانال های تلگرامی که در روزهای پنج شنبه وجمعه ۱۶ تا ۱۷ آبان حدود یک میلیارد و ۲۱۰ میلیون بود، در تاریخ جمعه ۲۴ آبان تا شنبه ۲۵ آبان به یک میلیارد و ۴۹۵ میلیون افزایش یافت اما روز بعد یعنی شنبه تا یکشنبه که هنوز اینترنت قطع نشده بود به ۹۶۱ میلیون و ۹۱۰ هزار کاهش پیدا کرد و در فاصله روز یکشنبه ۲۶ آبان که اینترنت قطع شد تا روز شنبه ۲ آذر، تعداد بازدیدهای کانال های تلگرامی بین ۱۵۵۰۰۰ تا ۱۹۱ هزار بازدید، نوسان داشت یعنی به صفر نرسیده بود و این تعداد که احتمالاً یا از خارج کشور بوده یا مسئولین و نهادهایی که در داخل دسترسی به اینترنت داشته اند فعالیت وجود داشت.

اما نکته مهم این است که این تعداد بازدید از کانال های تلگرامی در یک روز که از حداقل یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون نفر تا یک میلیارد و سیصد و یک میلیارد و چهارصد و یک میلیارد و پانصد هزار بازدید در یک روز بوده اند، عمده انها در واقع بازدید از کانال های تلگرامی سیاسی نبوده و غالبا مربوط به فعالیت انواع مشاغل، ارتباطات و فعالیت‌های اداری به خصوص در بخش خصوصی، ارتباطات خویشاوندی، مسائل درمانی و بسیاری از امور مربوط به زندگی روزمره مردم است. اگر تعداد پیج های شخصی را که بسیار بیش از کانال ها هستند و انها هم عمدتا برای راه اندازی کارهای روزمره مردم، بدون نیاز به آمدوشدهایِ مولد آلودگی هوا و هزینه بر است بیفزاییم آنگاه ابعاد زیان بار قطعی اینترنت بیشتر روشن می شود.
موضوع برآورد خسارت ها در گزارش های دیگران به تفصیل مورد بحث قرار گرفته که از آن می گذرم و فقط به یک امار اشاره می کنم که خسارت قطعی اینترنت را دست کم ده هزار میلیارد تومان برآورد کرده است(سازندگی،ش535 دوشنبه11 آذر98ص7).
از نظر حقوقی:
اینترنت یک وسیله چندکارکردی است. از جهتی کارکرد رسانه ای دارد و قطع ان یعنی توقیف رسانه و چنین اقدامی باید تابع قانون رسانه باشد و طبق قانون فقط می توان هر کسی را که با آن مرتکب جرم شده اینترنتش را قطع کرد و بر اساس «اصل شخصی بودن جرم و مجازات» نمی توان بخاطر جرم کسی، همه را تنبیه کرد.
از جهت وابستگی مشاغل به اینترنت، کارکرد دیگر آن شبیه برق است و قطع آن مانند قطع برق یک شهر بخاطر تخلف بعضی افراد است و قطع برق شهروندی 1- بدون دلیل، 2- بدون اطلاع او و3- برای مدتی نامعین، سه جرم جداگانه است و حکومت باید غرامت قطعی اینترنت را در این مدت بپردازد و هرکس متضرر شده حق شکایت دارد.
از نظر اجتماعی:
همانطور که قطعی بنزین می تواند عامل شورش شود، در دنیای امروز قطعی اینترنت هم می تواند بلکه ظرفیت بیشتری برای شورش دارد زیرا وابستگی منافع و مشاغل به اینترنت بیش از بنزین است. قطع کردن اینترنت مصداق اهانت به کرامت انسان نیز هست زیرا راه دستیابی فرد به آگاهی را که جزو ضروری زیست اجتماعی امروز شده است می بندد. همین جنبه اهانت آمیز بودنش، تحریک کننده نارضایتی و خشم شهروندان هم هست. در چند روز قطع اینترنت به وضوح روند افزایش دما را می دیدم اما پیش از رسیدن آن به نقطه جوش، نت وصل شد.
فناوری جدید:
وقتی راهها بسته شوند اینطور نیست که همه تسلیم شوند. خلاقیت و جوشش ذهن، ذاتی آدمی است و نمی توان جلویش را گرفت و میل به بیان ان را هم نمی شود سرکوب کرد و افراد راه های تازه ای را پیدا می کنند. از دیش های ماهواره ای تا تلفن های ماهواره ای و فناوری های دیگر قابلیت این را دارند که جایگزین اینترنت دولتی شده یا شبکه نقطه ای که از گوشی های هوشمند موجود در دست مردم تشکیل می شود(نک: روزنامه سازندگی،ش ) و یا دادن اینترنت آزاد به ایرانیان که به دنبال امکانات فنی آن می روند.
انتقال مرجعیت رسانه ای:
وقتی راهها بسته شود نمی توان جلوی میل غریزی به بیان را در انسان گرفت و هرکسی برای بیان نظر خود راهش را پیدا می کند. در قدیم این نظرات شبنامه و اعلامیه می شد و اکنون علاوه بر انها، تشدید گرایش به مصاحبه با رسانه های خارجی را در پی می آورد. وقتی شهروندان در داخل کشور در صدا و سیمایی که با پول خودشان اداره می شود امکان حرف زدن ندارند و شبکه های اجتماعی هم به روی شان بسته شوند برای دفاع از حقِ بودن و حقِ اندیشیدن و حق بیان خود که دفاع از موجودیت و هویت خویش است با هر رسانه ای گفتگو خواهند کرد. در چند روز قطعی اینترنت این گرایش در بسیاری تشدید شده بود.
همچنین قطعی اینترنت سبب شد فضای مجازی در انحصار جریان انحلال طلب درآید و منتقدان دیگر، به ویژه مخالفان مدنی حضور چندانی در فضای مجازی نداشته باشند، در نتیجه عده خاصی از کاربران خارج از ایران و رسانه های برون مرزی توانستند روایت مورد نظر خود را به جهان مخابره کنند. تحلیل بیش از 4.1 میلیون توییت و پست اینستاگرامی در یک تحقیق نشان می دهد با وجود قطعی گسترده اینترنت، آنها موفقیت چشمگیری در روزهای ناآرامی داشته اند و میانگین انتشار روزانه توییت پیرامون حوادث آبان 98 بیش از 3 برابر توییت ها در اعتراضات دی 96 است.
تحلیل محتوای پیام ها در توییتر و اینستاگرام نشان می دهد در واقع حکومت از بیم شنیدن صداهای مختلف، فضا را به انحصار یک صدا یا دو صدای متضاد با نتیجه ای بعضا واحد در آورد و در آن چند روز مردم مجبور بودند فقط صدای بلندگوهای رسمی مانند صدا و سیما و برخی روزنامه های همسوی انان را بشنوند و یا صدای اپوزیسیون انحلال طلب؛ و مردم در معرض انتخاب میان یک دوقطبی قرار گرفتند.
رویکرد کاربران توییتر در این شرایط که اینترنت داخلی قطع شده بود این گونه است که ۶۹ درصد قرمز (به شدت منفی)، ۱۹ درصد خنثی، ۷ درصد انتقادی و ۵ درصد مثبت است.

فضای اینستاگرام هم تفاوت چندانی با توییتر ندارد و رویکرد کاربران اینستاگرام ۶۳ درصد قرمز ۲۰ درصد خنثی، ۱۳% انتقادی و فقط ۴ درصد مثبت است.
البته این آمارها در روزهای متفاوت فرق می کند مثلاً در روز اول یعنی ۲۵ آبان که موج اول واکنش ها در شبکه های اجتماعی است و جامعه در وضعیت شوک اولیه به سر می برد در توییتر ۸۷% پیام‌ها قرمز یا به شدت منفی، ۸% خنثی، ۳% انتقادی و ۲% مثبت است اما به سبب قطعی کامل اینترنت در روز ۲۸ آبان آمار واکنش های منفی به ۹۲ درصد افزایش و پیام های خنثی به ۳ درصد کاهش پیدا کرده است.

چون فضای توییتر در مقایسه با اینستاگرام تندتر است در اینستاگرام در روز اول یعنی ۲۵ آبان ۳۸ درصد قرمز یا منفی، ۳۰ درصد انتقادی، ۲۷ درصد خنثی و ۵ درصد مثبت است.

گرچه حکومت فکر می کند با قطعی اینترنت، شورش را مهار می کند و در نتیجه امام جمعه تهران در اولین جمعه پس از اعتراضات در نماز جمعه تهران، ضمن اینکه همه معترضان را محارب قلمداد کرده و حتی می گوید سیاهی لشگرها هم باید چنان تنبیه شوند که تا اخرعمرشان جرات نکنند به سیاهی لشگر شدن در اعتراضات فکر کنند می گوید: «اگر مسئولان می‌خواهند بدانند اقدام‌شان چقدر مهم بوده، ببینند که دشمنان ملت از قطع اینترنت تا چه اندازه ناراحت هستند؛ یعنی شما لانه زنبور را پیدا کردید. این کار تا اینجا این بارک‌الله دارد.پیام‌رسان‌های داخلی را تقویت کنید تا نیاز مردم به اینترنت تأمین شود. هر چه زودتر اینترنت بومی و ملی را راه‌اندازی کنید و در رابطه با شبکه‌های خارجی اگر بنا به باز کردن است، تقاضا می‌کنم بازِ باز نکنید»(خاتمی، جمعه 1 آذر98)
اما آمارها در مجموع نشان می دهند با قطعی اینترنت در درجه اول مردم و در درجه دوم حکومت بازنده فضای مجازی بوده و در مقطع ناآرامی ها اینترنت رها از کنترل حکومت، منبع اصلی جهت دهی به افکار عمومی در جهان است و عدم انحصار و وجود تنوع در این زمینه می تواند بیشتر به سود جامعه باشد و جلوی کانالیزه کردن را بگیرد. جامعه از انسداد رسانه ای به شدت آسیب می بیند اما اگر بپذیریم زیان مردم به زیان حکومت هم هست، در اینصورت خود عوامل انسداد و حکومت، بازنده نهایی هستند.
کانال گفتارهای باقی
https://t.me/emadbaghi
اینستاگرام emadeddinbaghi
وبسایت www.emadbaghi.com
فیس بوک Emadbaqi@