🌓 چرا نه به اعدام؟

#عمادالدین_باقی
📜روزنامه هم‌میهن ش۴۴۰ یکشنبه۱۵بهمن۱۴۰۲ص۱
(در روزنامه هم‌میهن با تیتر:«چند و چون مجازات اعدام» منتشر شد.‌این مقاله درباره هیچ پرونده مشخصی قضاوت ماهوی نمی کند چون قضاوت مصداقی نیازمند داده های بی‌طرفانه و معتبر است و به اصل سلب حیات و موضوع اعدام‌ و‌ قتل می پردازد)

✍️ اجرای مجازات‌ اعدام طبق قانون باید اطلاع رسانی شود. قبلاً در مطبوعات و یا سایت دادگستری‌ها اطلاع رسانی می‌شد ولی اکنون جز در موارد خاص، اطلاع رسانی نمی‌شود. برای مثال قوه قضاییه اعدام محمد قبادلو و بعد از آن ۴ جوان کرد را به جرم جاسوسی اطلاع رسانی کرد که چون هر دو جنبه سیاسی هم داشت بازتاب گسترده ای پیدا کرد در حالی که چند روز پیش از آن شنیده شد که در زندان دیگری ۱۱ نفر به جرم قاچاق مواد مخدر اعدام شدند ولی حتی خبر آن هم انتشار پیدا نکرد. گاهی این تصور ایجاد می شود که انتشار برخی خبرها نشانه این است که: رشته کار از دست در رفته و یا تعمدا هر روز ماجرایی درست می شود تا ماجرای قبلی تحت الشعاع قرار گیرد و افکار عمومی درگیر شود و از مسائل بنیادی یا مسائلی که توجه مردم به انها به زیان اصحاب قدرت است غافل بماند.
در هر صورت کراراً از طرق مختلف اخبار مجازات اعدام در رسانه‌ها و شبکه های اجتماعی می آید و واکنش هایی را بر می انگیزد. برخی از واکنش‌ها طبعاً در موافقت است به ویژه از سوی رسانه‌ها و عوامل حامی حکومت و برخی واکنش‌ها هم انتقادی یا اعتراضی اند که نشانه پویایی و زنده بودن یک جامعه است. هر چند برخی از آنها ممکن است صرفاً عاطفی بوده و فاقد پشتوانه حقوقی باشند. ولی یکی از عوامفریبی ها این است که برخی افراد، مخالفت علمی با مجازات اعدام را به حمایت از جرم‌ و‌ مجرم تعبیر می کنند که این کار ‌غیر اخلاقی است. یک روزنامه شناخته شده چند سال پیش به نگارنده اتهام حمایت از قاتلان را زد در حالی که هیچ انسان خردمند و منصفی با مجازات قاتل و مجرم مخالف نیست و بحث فقط بر سر دو قضیه است:
۱- عادلانه بودن دادرسی و۲- کیفیت مجازات.
بنابراین اگر کسی از اعدام یک انسان ناراحت شد نمی توان علیه او اقامه دعوا کرد. اگر کسی از کشته شدن هر انسانی -چه‌گناهکار چه بیگناه-، متاثر و ناراحت نشود انسان نیست و حتما مشکلی دارد که باید درمان شود. اصلا فرض کنیم یک محکوم به اعدام واقعا در یک دادرسی عادلانه محکوم و باز فرض می کنیم ان محکوم تروریست باشد. امام علی(ع) در زمان جنگ صفّين نه تنها از کشته شدن، بلکه از دشنام دادن به کسی که در حال جنگ ‌و‌ کشتن او و یارانش بود نیز اظهار ناراحتی می کند و می گوید به آنها ناسزا نگویید بلکه دعای شان‌ کنید.( إِنِّي أَکْرَهُ لَکُمْ أَنْ تَکُونُوا سَبَّابِينَ وَ لَکِنَّکُمْ لَوْ وَصَفْتُمْ أَعْمَالَهُمْ وَ ذَکَرْتُمْ حَالَهُمْ کَانَ أَصْوَبَ فِي الْقَوْلِ وَ أَبْلَغَ فِي الْعُذْرِ وَ قُلْتُمْ مَکَانَ سَبِّکُمْ إِياهُمْ اللَّهُمَّ احْقِنْ دِمَاءَنَا وَ دِمَاءَهُمْ وَ أَصْلِحْ ذَاتَ بَينِنَا وَ بَينِهِمْ وَ اهْدِهِمْ مِنْ ضَلَالَتِهِم) اما اکنون اگر کسی طبق رویه امام علی همین اعدامی ها را دعا کرد فورا می شود مدافع تروریست و علیه او پرونده درست می کنند در حالی که متاثر شدن از اعدام کسی و بر زبان اوردن آن، به معنای دفاع از اتهام یا جرم او نیست. واقعیت این است که در دنیایی که۱۵۰ کشور از ۱۹۳ کشور جهان، مجازات اعدام را یا لغو یا متوقف کرده‌اند و بخشی از آنها هم کشورهای اسلامی هستند، این یک مسئله جدی و مورد بحث حقوقدانان و ‌جامعه شناسان و دین پژوهان است و نمی‌توان با این شیوه‌ها با آن برخورد کرد.
اعدام و قتل از یک خانواده‌اند از این جهت که نتیجه هر دوی آنها حذف انسان و سلب حیات است اما از نظر شکلی، «قتل» یک جنایت و خشونت غیرقانونی است ولی اعدام، سلب حیات در فرایندی قانونی با تشریفات دادرسی است. به همین دلیل تفاوت بزرگ این دو عمل این است که در اولی اقدامی فردی است که ممکن است بر اثر هیجان، خشم، سودجویی یا عوامل و انگیزه های دیگر باشد اما در دومی، اقدامی سازمان یافته از سوی یک دستگاه عظیم بوروکراتیک و تشکیلات اداری و سیاسی است که به صورت آگاهانه برنامه‌ریزی شده انجام می‌شود. هرچند برای متهم و محکوم فرصت تجدید نظرخواهی و اعاده دادرسی هم وجود دارد. برخی از حقوقدانان و فعالان حقوق بشر در دنیا دقیقاً به دلیل همین تفاوت‌ها است که از منظر عدالت کیفری، مجازات اعدام را با قتل برابر نمی‌دانند.
مجازات اعدام، کارکردهای آشکار و پنهان دارد که معمولا در جوامعی که ژرف نگری غایب است بر روی کارکرد آشکار امور تمرکز می کنند. گرچه مطالعه طولی آثار مجازات ها نشان میدهد که در درازای زمان اثر کاهنده ای بر جرم نداشته است و حتی از نظرکارکرد آشکار، مجازات موفقی نبوده است( در این مورد بنگرید به مقاله بازدارندگی در روزنامه اعتماد 7خرداد۱۴۰۲) اما اگر بخواهیم با موافقان اعدام همنوا شویم و بپذیریم که کارکرد اشکار آن بازدارندگی بوده است، بدون شک کارکردپنهان آن در تناقض با کارکرد آشکارش قرار می گیرد و از همین طریق است که می توان به این سوال پاسخ داد که چرا با وجود ترس از اعدام اما «جرم» تکرار می شود؟
هنگامی که حکومت اعدام می کند یک القاء یا آموزش قوی در پس آن نهفته است. آموزشی که می گوید بهترین راه حل مشکل آدم های بد، حذف کردن شان از صفحه روزگار است. وقتی که این فکر جا افتاد و نهادینه شد دیگر تعیین مصداقش دست شما و حکومت نیست. اگر شهروندی از دست مامور راهنمایی و رانندگی که او را جریمه می کند یا به او زور می گوید یا از مامور بدی می بیند و عصبانی می شود، دلش می خواهد او را نابود کند.
هنگامی که چشم و روح و روان انسان ها به کشتن عادت می کند برای آن سیل توجیهات هم روان می شود و حتی آن را لذت بخش و مفید و بازدارنده و غیره هم می خوانند. برای اینکه این عادت را بتوان درک کرد باید به عادت کشتن موجودات دیگر اشاره کرد. در فرهنگ ایران امروز و همه مسلمانان کشتن گوسفند و گاو و شتر و مرغ به عنوان حیوانات حلال گوشت رایج است آنقدر رایج و عادی که تردید در آن موجب شبهه در عقلانیت تردید کننده هم می شود. اوج احترام زیاد گذاشتن به کسی ان است که برای مهمان نوازی اش گوسفند یا گوساله ای را زمین می زنند و گوشت آن را کباب می کنند. بهترین غذا و پذیرایی از مهمانان هم گوشت همین حیوانات است و ماده اصلی عمده غذاهای رستوران ها را همین گوشت تشکیل می دهد. درست در نقطه مقابل آن در منطقه ای از هند مردمانی زندگی می کنند که هیچ موجود زنده ای را نمی کشند حتی موجوادت خطرناک مانند مار و عقرب چه رسد که حیوانی را بخورند. اگر کسی موجود زنده ای را بکشد از نظر آنان عمل غریبی مرتکب شده است. ان عادت ها چنان است که حتی وقتی مردمانی که گوشت گوسفند را با لذت می خورند می شنوند در آسیا میان چشم بادامی ها هر موجود زنده ای خوردنی است حتی عقرب و سوسگ و سگ و میمون و… برای شان چندش آوراست. قدرت عادت به حدی است که می تواند کشتن و خوردن انسان را هم به اندازه کشتن و خوردن این حیوانات لذت بخش کند چنانکه در میان قبله آدمخواران آمازون رایج بود و یا در کنیا کسانی که انسان سفیدپوستی را خورده بودند به نشانه افتخار سر او را بر سردرخانه شان نصب می کردند مانند اشرافی که در قدیم سر گوزن و شیر و ببر را در اتاق خود به نشانه زینت بر دیوار نصب می کردند. بنابراین کشتن یک عادت است نه یک ایدئولوژی، عادتی است که صورت ایدئولوژی یافته است. این عادت می تواند به خوردن انسان هم ارتقاء یابد. اگر امروز از خوردن انسان سخن بگوییم باورنکردنی و چندش آور است ولی مگر این کار با کشتن ولو به نام مجازات چه تفاوتی دارد؟
بنابراین قضاوت اخلاقی درباره این موضوع نیز تا حد زیادی وابسته به فرهنگ و عادت‌های یک جامعه است. واقعیت این است که در چند دهه اخیر، دنیا به سرعت تغییر کرده و در حال تغییرات حیرت انگیز است‌. فرهنگ و عادت‌های جامعه امروز ایران نیز دستخوش تغییرات جدی شده و در مسیر تحول است. به جای مقابله کردن با سیل به وسیله بیل و سینه سپر کردن جلوی تغییرات اجتناب ناپذیر، باید آن را به صورت علمی مدیریت و هدایت کرد و مانع از آثار تخریبی آن شد.

کانال گفتارهای باقی https://t.me/emadbaghi
وبسایت www.emadbaghi.com