جابجایی خشم

عمادالدین باقی
این روزها به نظر می آید که حمله به روحانی زیاد شده و دشمنان بهبود خواهی حال و روز مردم را ذوق زده کرده است و آنها می کوشند سوار موج نارضایتی شوند و انتقام شکست خود از مردم در انتخابات اخیر را بگیرند. در این اندیشه فرو رفتم که برخی از ما چه مردمان عجیبی هستیم. هنگامی که رأی می دادیم همه چیز را می دانستیم. می دانستیم ژرفا و پهنای مشکلات کشور را، می شناختیم موانع را، تجربه خاتمی را هم دیده بودیم، سرنوشت همه رؤسای جمهور را در ایران می دانستیم و…. اما در مجموع به این نتیجه رسیده بودیم که اگر به این شخص رأی بدهیم دست کم این توان را دارد که پدال ترمز را فشار دهد و نگذارد اتوبوسی که ایرانیان سرنشین اش هستند با آن شتاب دلهره آور به کف دره سقوط کند و از این ستون به آن ستون فرجی است اما بعد که کودک با موفقیت زاده شد مانند بعضی پدر و مادرها بچه ها را سر راه می گذاریم به جای اینکه چموشی هایش را اصلاح کنیم.
مردمان عجیبی هستیم. کسی را بالا می آوریم تا با سر به زمین بکوبیم اش. بجز آنها که رسانه و هیاهو ندارند و پخته اند و چنین نمی کنند و دیده هم نمی شوند، به رأی دادن و کف زدن مان اعتمادی نیست و هر سیاستمداری در این دیار و با این فرهنگ باید بترسد مسئولیتی را قبول کند.
انگار ما دوست داریم یا نیاز داریم همیشه کسی را با سلام و صلوات بیاوریم و همه گناهان را به گردنش بیندازیم و سنگسارش کنیم. یاد رمی جمرات می اُفتم و یاد آن دخترک هندو که در همین هزاره سوم طبق یک سنت قدیمی براى دور كردن «روح شيطان» و «افسون هاى پليد» از قبيله، قربانی می شود.
خواهند گفت رییس جمهور باید پاسخگو باشد، باید انتقاد وجود داشته باشد و…، بر منکرش لعنت، ولی آنچه ما می کنیم واقعا همین است؟ پاسخگویی هم مکانیسم مشخصی دارد. در امریکا نیز شبانه روز به رئیس جمهور حمله می کنند اما آیا او هر روز می نشیند جواب مطبوعات را می دهد یا در مجلس و نیز در کنفرانس های مطبوعاتی چنین می کند؟ اما فرق عمده اش این است که آنجا می توانند به عوامل اصلی فلاکت خود حمله کنند اما اینجا نمی توانند.
اینجا برخی سوراخ دعا را گم می کنند. راهبرد اصلی را مگر رییس جمهور تعیین می کند؟ وقتی چند نفر با سازماندهی و حمایت های ویژه، سفارت عربستان را اشغال کردند و دور جدید بحران را در ایران و خاورمیانه رقم زدند و خسارت های جبران ناپذیری وارد کرده ولی حمایت می شوند، وقتی یک روزنامه خاص و یک نهاد خاص، وزارت خارجه کشور را بلاموضوع می کنند و سیاست های پرهزینه منطقه ای را رقم می زنند و کسی نمی تواند وارد جزییات شود و حتی شورایعالی امنیت ملی هم فقط دو روز آن جریده را توقیف می کند ولی آن روزنامه پس از انتشار به همان مواضع ادامه می دهد و بدتر از پیش عمل می کند و همین دو روز پیش بود که پیشنهاد حمله موشکی به کشتی های نفتکش عربستان را داده و با همین اظهارات دنیا را از صنعت موشکی ایران به وحشت انداخته و به مقابله سوق می دهند آشکار است راهبردها کجا تعیین می شود. همه می دانند اگر یک روزنامه اصلاح طلب بود بخاطر یک اقدام ضد ملی و ضد امنیتی طومارش پیچیده می شد و مدیر مسئولش چندسال آب خنک می خورد و دهها مثال دیگر که نمی توان ذکر کرد ولی همه می دانند، و می دانند سرچشمه اش کجاست. این اقدامات، هزینه ریسک را بالا برده، مانع جذب سرمایه می شود و سرمایه های موجود را هم یا فراری می دهد یا به جای توسعه در زمینه های دیگری مستهلک می کند و…. اما در شبکه های اجتماعی و مطبوعات، چون بیم دارند گریبان عواملش را بگیرند کار بی خطرتری انجام می دهند و این ملت قربانی، گریبان قربانی دیگری (یعنی دولت) را می گیرند تا وجدان خود را آسوده کنند که ساکت ننشسته اند و اعتراض کرده اند. باز تاکید می کنم با این حرف ها نمی خواهم ضعف ها و عافیت طلبی های برخی مدیران دولتی را نادیده بگیرم که خودش موضوع دیگری است. اکنون بحث من بر سر جابجایی هدف است. برای مثال مسئله بودجه دهها شخص و نهاد مذهبی و روحانی و سیاسی و تبلیغاتی در شرایطی که وزارت خانه ها و نهادهای دولتی که خدمات ضروری آموزشی و درمانی و… به مردم ارائه می دهند دچار کمبود بودجه هستند، موجب رنجش مردم شده است و یا مسئله عوارض خروج از کشور، عارضه هایی بزرگتر از خودش تولید می کند.اعتراض به گران شدن نان که مردم محروم مصرف کننده اصلی ان هستند و اعتراض به گران شدن کاغذ که به ناشر و نویسنده و روزنامه و روزنامه خوان فشار وارد می کند موجه است اما صرفنظر از نرخ عوارض در دیگر کشورها، سه برابر شدن 75هزارتومان عوارض خروج(که بار دوم220 و بارسوم به بعد440هزار می شود) برای کسانی که بلیط رفت و برگشت شان از 3 میلیون تومان به بالاست و برای یک سفر یک هفته ای از 10 و 20 میلیون تومان به بالا و گاه تا دهها میلیون هزینه می کنند به معضلی بزرگ تبدیل می شود.
نگارنده که به لطف دستگاه های ذیربط و غیرذیربط بیش از 12سال است ممنوع الخروج است و برخلاف میلیون ها نفر از شهروندان امکان سفر ندارد و اگر کل عوارض هم برچیده شود خشنود خواهد شد اما کسی نمی گوید چرا سیستم به این فلاکت افتاده که به عوارض خروج که جمع آن در کل بودجه رقم معتنابهی نیست چنگ می زند یا به افزایش قیمت بنزین که دودهه پیش تصویب شده که به 4هزارتومان برسد و دولت ها مکلف به اجرای آنند و دولت قبلی به صورت انفجاری این افزایش را انجام داد ولی دولت روحانی با احتیاط و تاخیر؟ کسی نمی گوید درآمد ایران در 8سال دولت پیش معادل درآمد ایران در 80 سال پیش ازدآن بود اما چرا هیچ اثری از آن نیست و هنوز گریبان کسی گرفته نشده است؟
اقتصاد کشور با اقتصاد خانه بسیار متفاوت است اما از یک جهت فرقی نمی کند.یک مثال می زنم به ویژه این روزها که اکثریت جامعه به افلاس افتاده اند. وقتی سرپرست خانواده در برابر هجوم هزینه ها قرار می گیرد و درآمدش کفایت نمی نماید چه می کند؟ وام و نزول و فروش ماشین و حتی خانه و اثاث و آنچه تصورش را نمی کرد، در برنامه اش می گذارد. بگذریم که طبق آمارهای رسمی از تن فروشان، بعضی هم به فروش ناموس خود افتاده اند.
وقتی درآمد کشور صرف دود و باروت می شود و یک مقام نظامی رسما اعلام می کند« ایران سه شیفت برای عراق سلاح تولید و ارسال می‌کند»(رسانه های19 تیر96) و رسانه های اصولگرا با افتخار آن را اعلام می کنند و البته درباره سوریه علاوه بر مهمات و پول، تاکنون حدود3هزار شهید و صدها معلول و مجروح داده ایم، در این شرایط دولت برای کسری هزینه ها چه کند؟
البته این دو الگو و سبک و باور درباره اداره کشور است که باید یکی را انتخاب کرد. از اینرو لازم است مورد بحث دقیق علمی و کارشناسی قرار گیرد. یکی نگاه به بیرون دارد یکی نگاه به درون. یکی سودای نفوذ، قدرت و شوکت منطقه ای و جهانی را دارد و دیگری سودای قدرت اقتصادی و فرهنگی شدن را. رویکرد دوم بر آن است که شوکت منطقه ای و جهانی بدون استحکام داخلی و اقتصاد نیرومند، سرنوشتی چون اتحاد شوروی خواهد داشت که ابرقدرتی جهانی بود اما در درون مشکل داشت.
گرچه ممکن است گفته شود روحانی با این شیوه ارائه بودجه در واقع می خواست نوعی افشاگری وشفاف سازی درباره دریافت کنندگان بودجه ها ومصرف کنندگان پول مردم داشته باشد و او آگاهانه در پی همین اعتراضات بوده است اما اولا باید درباره این ردیف های بودجه چه در گذشته و چه اکنون، حسابکشی شود و دوم اینکه او باید نشان دهد که موضعگیری ها و رفتارهای بخشی از نهادهای قدرت حتی با راهبرد نگاه به بیرون و سودای شوکت منطقه ای و جهانی نیز در تضاد است. دولت موظف است اعلام کند اگر مدعی اقتصاد مقاومتی هستیم باید بودجه های اشخاص و نهادهای نورچشمی و خصوصی و خواص را حذف و صرف توسعه کنید یا اگر بیم دارد با حذف بودجه آنها بلوایی برانگیخته شود، درخواست کند آنها بخاطر شرایط فقر و فلاکت کنونی باید داوطلبانه از دریافت این بودجه انصراف دهند اما آیا با افتادن جامعه به ویژه رأی دهندگان او در دام جابجایی خشم و سوراخ دعا را گم کردن و پشت او را خالی کردن او می تواند چنین کند؟ اکنون مسئله من این است که همه می دانند منشاء ناکامی چیست. می دانند چرا اتهام پولشویی، انتقالات ارزی را مسدود کرده است، می دانند وقتی نهادهای نظامی و انتظامی به طرز محسوسی در عرصه های اجتماعی حضور داشته باشند چه تأثیری بر امنیت و بر سرمایه گذاری دارد و… اما به روحانی می تازند نه به عوامل اصلی. در واقع به روحانی می گویند تو را انتخاب کرده ایم که حمله کنی. اگر پیروز شدی ماشریک و موکل توایم و اگر مغلوب شدی از ناتوانی خودت است. عیبی ندارد به او حمله کنند که بی عرضه ای، ترسیده ای،… اما کاش مرد آن باشند که عوامل اصلی را هم بگویید. نظریه جابجایی انتقال(displacement) در روانشناسی بهترین تبیین کننده این رفتار است.
جابجایی خشم در تمام سپهر خصوصی و خانوادگی تا اجتماعی و سیاسی جریان دارد. جابجایی خشم یک مکانیسم دفاعی انحرافی است یعنی فرد وقتی قادر نیست عامل اصلی آسیب به خود را هدف قرار دهد هدف دیگری را جایگزین می کند. شیشه اتومبیل و یا پنجره خانه و دیگر متعلقات او را مورد حمله قرار می دهد و بدترین نوعش آن است که وقتی زور او به رئیس و مافوق خود نمی رسد، خشم خویش را به همسر و فرزندان منتقل می کند. در جامعه ای که افراد نگرانند که انگشت اتهام را متوجه عوامل اصلی مشکلات کنند کسانی را که کم خطرتر هستند جایگزین می کنند. از اینرو نباید اصولگرایان و عوامل اصلی نارضایتی ها از این روند ذوق زده شوند زیرا مکانیسم جابجایی خشم یک فرایند بازگشت به جای خود نیز دارد. روحانی اکنون قربانی دو عامل است یکی ضعف های مربوط به خود و تیم همکارانش و دومی هم جابجایی یا انتقال. کسانی که می دانند منشاء مشکل کجاست به او می تازند یا اینکه می گویند او باید اعلام کند که موانع چیست. روحانی البته قبلا به صراحت درباره این عوامل سخن گفته است اما اگر دامنه نزاع بالا بگیرد همین جماعت می گویند چرا به جای نزاع کردن، فتیله را پایین نکشیدی و به رفع مصایب مردم همت نگماشتی؟ کما اینکه برخی از احزاب و شخصیت های مهم اصلاح طلب، چندی پیش نمایندگانی را نزد روحانی فرستادند و گفتند اگر با این روش ادامه دهی کل اصلاح طلبان(و بلکه کشور) زیر ضربه قرار می گیرند و باید هزبنه بدهند و بالاخره به وی فهماندند که ما نیستیم. ولی البته خود یا حواریون شان حالا می گویند چرا او منفعل شده است؟
___________
روزنامه شرق شماره3035 شنبه25آذر1396 ص1و7 بخاطر پیشگیری از بروز مشکلاتی برای روزنامه این یادداشت را با تیتر« بازی در زمین حریف» و با حذف برخی عبارات (با موافقت نگارنده) منتشر کرد و در اینجا متن کامل در اختیار خوانندگان گرامی قرار می گیرد.
کانال گفتارهای باقی
https://t.me/emadbaghi
اینستاگرام emadeddinbaghi