عمادالدین باقی
پدری که زندانی بوده و دخترش بر اثر یک رابطه خارج از ازدواج با یک مامور زندان بچه دار شده، در جامعه ای سنتی با چه مشکلاتی روبرو می شود؟ خروش غیرت ناموسی در جامعه سنتی، تنش های عاطفی و خانوادگی بخشی از پیامدهای. پدر، مادر و دختر باید چه کنند؟
حمایت از خانواده زندانی در دوره حبس و پس از آزادی او از نظر اجتماعی و نیز قوانین موجود چگونه است؟ و….
گفتگویی درباره فیلم« زمانی دیگر» ساخته ناهید حسن‌زاده که همین مشکل را به تصویر کشیده است در برنامه آپارات بی بی سی جمعه۲۶شهریور۱۴۰۰ ساعت ۹ شب به وقت ایران پخش شد.
فرحناز غلامپور کارشناس هنرهای نمایشی از میلان
مصطفی عزیزی نویسنده و تهیه‌کننده فیلم از تورنتو
نیز در این برنامه گفتگو داشتند.
تکرار شنبه۲۷شهریور ۱۱ صبح، یکشنبه ۱۲ شب، سه‌شنبه ۳ بعدازظهر، چهارشنبه ۱۲ شب، تکرار جمعه ۲ بامداد
در یوتیوب و قسمت پخش زنده تلویزیون بی‌بی سی از وب سایت بی‌بی سی فارسی هم می توان تماشا کرد.
متن پیاده شده گفتگو با باقی:
مقدمه صحبت اقای صلحجو مصاحبه کننده:
……
۱- فیلم تا چه حدی تصویری نزدیک به وضعیت خانواده یک زندانی می‌دهد؟
فیلم برای خود من از جهت پیامدهای منفی زندان بر خانواده قابل توجه بود ولی این پیامدها انقدر ابعاد مختلف دارند که نمی شود در یک فیلم به ان پرداخت مگر اینکه سریال باشد و زمانی دیگر به یکی از جنبه های مشکل که پیامد حذف نظارت است پرداخته. خلاء حضور پدر خانواده وکاهش نظارت مادری که گرفتار تامین و مشکلات زندگی در غیاب پدر شده و باید همزمان نقش سنگین پدر و مادر را ایفا کند و اینها موجب وقایعی در زندگی دخترشان شده که باعث تلخی شده است.
فیلم مفهوم‌غیرت در جامعه سنتی و البته به نظر من شکل پدرسالارانه و ابراز نامناسب آن را هم مطرح می کند.
در مجازات های اسلامی هم در اصل زندان وجود نداشته و بعدها از باب تعزیرات و اضطرار افزوده شده یک دلیلش هم این است که زندان، مجازات فرد مجرم نیست مجازات خانواده است بلکه بیشتر علیه خانواده است و این خلاف عدالت است. ابداع مجازات های جایگزین در دنیای مدرن فقط بخاطر بدآموزی زندان و ضداجتماعی شدن فرد نبوده یک دلیلش رفع همین مشکل بی عدالتی علیه خانواده است.
۲- شما تجربه زندان هم خودتون داشتید سال ها و اومدید بیرون و حدود بیست ساله که دارید در زمینه حقوق زندانیان کار می کنید کتاب دنیای بسته شما درباره وضعیت زندانیان و خانواده شون هست اصولا رابطه زندانی و خانواده در دوران زندان چگونه است؟
بله در کتاب دنیای بسته یک فصل به همین موضوع اختصاص داده شده و اشاره کرده ام که خیلی روابط پیچیده تر از قبل از زندان می شود. تک تک کلمات و‌نگاه ها، حساب شده تر از همان کلمات و نگاه هایی است که بیرون از زندان مبادله میشوند. برای زندانی افزایش وابستگی و پابستگی، افزایش انتظارات از خانواده و غم معاش و نگرانی درباره همسر و فرزند و خطرات سست شدن مناسبات خانوادگی و در طرف خانواده ها یک اضطراب دائمی و مسئولیت های تحمیل شده و اضافه بار اقتصادی و اجتماعی.
البته هرچند بسیاری از کشورها زندانی سیاسی ندارند و آنها که دارند یک درصد جمعیت زندانی هم نمی شود ولی پیامدهای زندان درباره آنها متفاوت است چون مانند زندانیان دیگر با مسئله طرد اجتماعی روبرو نیستند و منزلت اجتماعی دارند ولی آمار گسستگی خانوادگی و طلاق در آنها هم بعد از آزادی از زندان بالاتر از حد انتظار است که دلایل خاص خود را دارد.
۵- آیا نهادهای کمک کننده ای برای یک زندانی در زمان خروج اش از زندان وجودداره؟
در همه دنیا با توجه به اینکه زندان اثار ویرانگری دارد و گاه تا چند سال(بسته به مدت حبس و بسته به ظرفیت ها و شرایط فردی زندانی) اثار ان می ماند لذا مرکزی وجود دارد که پس از آزادی به زندانی مشاوره روانشناسی می دهد. مسئله بازاجتماعی شدن برای همه است اما زندان برای متاهلان اثاری که در روابط خانوادگی می گذارد ، ضرورت مضاعفی را برای حمایت های پس از خروج ایجاد می کند. البته یکی از اهداف ان هم پیشگیری از تکرار جرم است.
در ایران هم آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها که دربرگیرنده مقررات و قوانین مربوط به اداره زندان زندانی است خیلی تغییر کرده ولی همیشه بخشی داشته تحت عنوان «مرکز خدمات اجتماعی و مراقبت بعد از خروج». اخرین مقرراتی که در 28 اردیبهشت1400 ابلاغ شده دو فصل برای این منظور دارد یکی «اقدام‌های حمایتی و معاضدت قضایی» یکی هم « خدمات پس از خروج».
در ماده 168: سازمان .. به منظور اطمینان از بازگشت این محکومان به زندگی شرافتمندانه، سامانه حمایت و مراقبت پس از خروج را راه اندازی می‌کند.
در ماده 161 می گوید: به منظور جامعهپذیری و بازاجتماعی شدن زندانیان، رفع مشکلات قضایی و تسهیل آزادی آنان، رفع احتیاجهای ضروری زندانیان و خانواده آنها و نیز تحکیم خانواده، سازمان مکلف به ارائه خدمات مددکاری(اعم از مددکاری اجتماعی و قضایی) و مشاوره روانشناسی به زندانیان است.
در ماده 312 یکی از وظایف مرکز مراقبت پس از خروج را اطلاع از وضعیت مددجو پس از آزادی، از طریق ارتباط مستقیم و منظم مددکاران اجتماعی مرکز مراقبت با وی یا خانواده وی.
اما در تمام این سال ها که با صدها زندانی با اتهامات و جرایم مختلف سروکار داشته ام تاکنون ندیده و نشنیده ام که انها پس از خروج تحت مراقبت و مشاوره و حمایت قرار گرفته باشند.
۳-شخصیت فیلم در زندان انگار به آگاهی بیشتری درباره عدالت رسیده .. انگار زندان تاثیر آموزشی هم داشته .. چقدر این امکان برای رشد فکری در زندان در ایران هست؟
زندان تاثیرات متفاوتی روی افراد دارد. برای افراد درونگرا و برونگرا تاثیراتش همسان نیست. در عده ای موجب آسیب دیدن و‌حتی فروپاشی روانی می شود در عده کمتری باعث اعتماد به نفس و بازپروری می شود. قوانین زندان فرصت های آموزشی زیادی ایجاد کرده اما در عمل به دلیل بودجه زندان و کمبود امکانات و کم توجهی به اهمیت بازپروری و غلبه نگاه امنیتی به زندان از این فرصت ها استفاده نمی شود و خود زندانیان هم معمولا با وجود امکان‌پذیر بودن بهره مندی از این فرصت ها اما استفاده نمی کنند. اما درباره این فیلم یک تفاوت وجود دارد که زندانی در واقع از نظر حقوق بشری مجرم نیست بخاطر یک اعتصاب صنفی محکوم شده ولی تاثیرات عصبی زندان روی او مشهود است
۴- مساله عموم زندانیان بعد از خروج از زندان و مواجه با خانواده و اجتماع چه هست؟
زندانی به حال خود رها می شود و چون حکومت با وجود قوانینی که مکلف به حمایت می کند مسئولیت نمی پذیرد و جامعه هم مسئولیت نمی پذیرد و در جامعه افراد از ترس اینکه مسیولیتی گردن شان بیفتد خودشان را از دیدرس خارج می کنند احتمال ضداجتماعی شدن فرد بالا می رود. در فیلم یک صحنه گذرا هست که زندانی در خانه زندانی دیگر می رود و چیزی می برد ولی چون پرداختن به این موضوع خارج از هدف کلی فیلم بوده از کنارش رد شده.
بعد از خروج مهم ترین مسیله زندانی 1- معاش 2-جبران عقب ماندگی های ناشی از دوره زندان و 3- اثار تخریبی زندان بر خانواده و خود فرد است که نیازمند مشاوره روانشناسی و حمایت اجتماعی است اما عملا به حال خود رها شده و بسته به توانایی خودشان در حل مشکل و ابتکارات شان می توانند از آن گذر کنند.
لینک ‘زمانی دیگر’ در آپارات(بی بی سی)، ۲۶ شهریور ۱۴۰۰ – ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۱
https://www.google.com/amp/s/www.bbc.com/persian/arts-58592210.amp
