عمادالدین باقیعمادالدین باقی
روزنامه سازندگی،ش۱۳۹۵ شنبه۱۹ فروردین ۱۴۰۲ ص۱و۷ (سرمقاله)
هرسال داستان برخورد جزایی با روزه خواری تکرار می شود. در کشورهای اسلامی با شروع رمضان، جشن می گیرند و تمام ماه رمضان ماه جشن و شادی است و عید فطر به اوج می رسد و در چنین فضایی برای روزه خواری هنجار شکنانه هم مجازات مقرر کرده اند. در ایران با شروع رمضان، فضای ریاضت و سوگ و ندبه در رسانه رسمی و مساجد و مکان های مذهبی به شدت تغلیظ می شود و نه تنها از جشن ها و شادی های کشورهای اسلامی خبری نیست که داستان داغ و درفش مطرح است و هر سال ابتکار تازه ای برای تضییقات تازه تر فراهم می شود بدون اینکه به حقوق شهروندی به عنوان معیار اصلی واجب الرعایه در حکومت داری توجه شود. از آنجا شهادت امام علی(ع) پیشوای بزرگ شیعیان نیز در ماه مبارک رمضان رخ داده است، برخلاف دیگر جوامع اسلامی، سنت سوگواری در رمضان در میان شیعیان نهادینه شده است. هرچند در طول تاریخ این سنت محدود به همان ایام ضربت و شهادت بود و مانعی برای شادی های رمضانیه به وجود نمی آورد اما در دوره جمهوری اسلامی با پیشواز و نیز سوگ های پس از شهادت، حالت سوگ را به روزهای بیشتری گسترانده اند.
1- مجازات هایی که در ایران انجام شده است
هرسال اخباری درباره مجازات روزه خواری بطور رسمی در رسانه ها منتشر می شود. برای مثال در سال 1400 خورشیدی حجت الاسلام اسماعیل صادقی نیارکی، دادستان عمومی و انقلاب قزوین گفت:« ۲۰ روزه خوار در قزوین به شلاق و جزای نقدی محکوم و حکم آنان اجرا شد». از این دست خبرها از شهرهای دیگر هم وجود دارند. امسال نیز دادستان کل اعلام می کند با هرگونه روزه‌خواری حتی در خودروی شخصی! برخورد قانونی می شود و یا اعلام شد نان بربری «نماد صبحانه»است و فعالیت نانوایی‌های بربری ماکو در صبح‌های ماه رمضان ممنوع شد. امسال (1402) نیز پلمپ برخی مراکز بخاطر روزه خوری گزارش شده است.
هرچند در رمضان 1402 که مصادف با ایام نوروز بود خبرهای مثبتی مانند خبر ۸ صبح شبکه خبر اعلام کرد پلیس اماکن و دادستان کل کشور به رستوران‌ها مجوز داده‌‌اند که با پوشاندن پنجره‌ها در ماه رمضان از مشتریان پذیرایی کنند، منجمله در مشهد که در ابتدا دادستان اجازه نداده بوده. تصمیم عاقلانه در سیزده بدر هم در بسیاری از پارک ها و مکان های عمومی مزاحمتی برای آن دسته از شهروندان که روزه نبودند ایجاد نکردند و این همان کاری است که باید می کردند چنانکه در خود مردم و حتی میان انها که سر یک سفره نشسته بودند برخی هم روزه دارد بودند و هیچ مسئله ایبین شان وجود نداشت و عذرهای همدیگر را می فهمیدند و می دانستند قصد اهانت نیست. در عین حال در مواردی هم خلاف این رویه مشاهده شد مانند فیلمی حمل به جمع خانواده ها در سیزده بدر در جاده ماسوله.
2- در کشورهای دیگروضعیت چگونه است؟
در کشورهای اسلامی دیگر ضمن رونق جشن و شادی برای روزه خواری مجازات هایی مقرر کرده اند. در عربستان سعودی شلاق و زندان و در صورتی که فرد روزه خوار از اتباع خارجی باشد تبعید می شود، در امارات یک ماه حبس و یا پرداخت ۲۰۰۰ درهم جریمه نقدی، در عراق؛ پنج روز حبس، در قطر سه ماه حبس یا پرداخت ۳۰۰۰ ریال جریمه نقدی، در کویت یک ماه حبس و یا پرداخت ۱۰۰ دینار جریمه نقدی، در بحرین سه ماه حبس، در اردن به یک ماه حبس و نیز پرداخت ۲۵ دینار جریمه، در عمان چند ماه حبس و در سومالی سنگین ترین مجازات یعنی اعدام است(باشگاه خبرنگاران جوان، ۱۳۹۶). در ایران مجازات فرد روزه خوار ۷۴ ضربه شلاق و یا ۱۰ روز الی ۲ ماه زندان است.
3- پیامد مجازات گرایی
مجازات گرایی در عبادات در صورت موفقیت، تنها موجب می شوند که عده ای دچار رفتارهای هیستریک شوند و تصور مطلوبی از دین نیابند و افراد زیادی هم چه با عذر چه بدون عذر روزه نمی گیرند و در خلوت خود افطار می کنند زیرا از خدایی که ناظر و حاضر است هیچ بیمی ندارند و او را اینگونه نمی شناسند که بنده اش را صرفا بخاطر روزه نگرفتن به دوزخ می فرستد به ویژه که بسیاری از افراد عذرهایی دارند و خداوند را رحمان و کریم و بی نیاز می دانند اما از بنده خدا می ترسند. در جامعه ای که ترس از بنده خدا جای ترس از گناه و عشق به خدا را بگیرد، دین به وسیله فریب و ریای عده ای از افراد تبدیل می شود.
شیوه رویارویی با روزه خواری نشان دهنده این است که سکانداران، درک درستی از فلسفه حکومت ندارند. هرچند عالمان برجسته ای اساسا اعتقاد دارند در اسلام نظریه حکومت وجود ندارد اما اگر نظریه رقیب آن را هم بپذیریم، حکومت، ابداع اسلام نیست بلکه یک برساخته بشری است که از هزاره های پیش از اسلام تاکنون در همه جهان وجود داشته. فلسفه حکومت، تدبیر امور و تسهیل زندگی برای عامه مردم است. فلسفه حکومت در دنیای امروز این نیست که گروه خاصی یک برداشت مختص به خود از یک آیین را مُر حقیقت بدانند و آن را به همه شهروندان به زور تحمیل کنند این حکومت نیست چیز دیگریست.
4- حرف معترضین مجازات
اولا معترض بودن به جرم انگاری و مجازات روزه خواری لزوما به معنای مخالف روزه بودن یا مخالف عقاید مذهبی بودن نیست. ثانیا خردورزی حکم می کند سخن معترض را با هر دلیل و انگیزه ای که برای مخالفت دارد بشنویم. در برخی کشورهای اسلامی این مجازات ها اعتراضاتی را برانگیخته است. سال 1400 خورشیدی در تونس عده ای برای حق خوردن و آشامیدن در ماه رمضان، تظاهرات کردند. روی پلاکارد نوشته شده بود: «چرا اینکه تو روزه بگیری و من بخورم، آزارت می‌دهد؟».
واقعیت این است که چالش هایی وجود دارند که نمی توان بر انها چشم بست و با گفتن اینکه غلط می کنند یا حکم شرع فلان است یا به اتکای قوای تنبیهی، مسئله را پایان یافته تلقی کرد. ابهامات و پرسش هایی از نظر حقوق فردی و اجتماعی در این زمینه وجود دارند که باید روشن شوند.
اما از نظر فقهی، حقوقی، حقوق بشری باید چگونه با مسئله مواجه شد؟ عنصر قانونی این اقدامات چیست که دادستان می گوید برخورد قانونی می کنیم؟
5- عنصر قانونی مجازات روزه خواری
طبق ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی «هرکس علنا در انظار عمومی و معابر تظاهر به عمل حرام نماید، علاوه بر کیفر عمل به حبس از ۱۰ روز تا ۲ ماه یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌گردد و در صورتی که مرتکب عملی شود که نفس آن عمل دارای کیفر نیست ولی عفت عمومی را جریحه‌دار نماید فقط به حبس از ۱۰ روز تا ۲ ماه یا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد».
این قانون ابهاماتی دارد و این پرسش را ایجاد می کند که آیا قانونگذار می تواند چنین قانون مبهمی را وضع کند؟ این قانون یک اشکال بنیادی و چند اشکال موردی و محتوایی دارد.
اشکال بنیادی اش این است که نسبت این نوع قوانین با حاکمیت ملی و حق تعیین سرنوشت که در اصل ششم قانون اساسی آمده باید روشن شود. اصل ششم می گوید:«در جمهوری اسلامی ایران امور کشور باید به اتکاء آرای عمومی اداره شود…». این اصل چنان اهمیتی دارد که بنیانگذار جمهوری اسلامی می گوید«دموکراسی این است که آراء اکثریت، و آن هم این طور اکثریت، معتبر است؛ اکثریت هر چه گفتند آرای ایشان معتبر است ولو به خلاف، به ضرر خودشان باشد. شما… آن مسیری که ملت ما دارد، روی آن مسیر راه را بروید، ولو عقیدهتان این است که این مسیری که ملت رفته خلاف صلاحش است. خوب، باشد. ملت میخواهد این طور بکند، به ما و شما چه کار دارد؟ خلاف صلاحش را میخواهد. ملت رأی داده؛ رأیی که داده متَّبع است»(صحیفه امام، ج 9، ص 304)
وقتی در اداره امور کشور، تعیین سرنوشت، تابع رای مردم است به گونه ای که اگر مردم در انتخابات اشتباه هم کردند رای شان متبع است(باید اطاعت شود)، مسئله مجازات یا عدم مجازات روزه خوار که به مراتب نازلتر از حق تعیین سرنوشت است چگونه با آن جمع می شود؟ آیا می توان بدون اذن جامعه چنین قوانینی را تصویب و اجرا کرد؟ از کجا می توان مدعی شد اکثریت جامعه با آن موافق است؟ بگذریم که اکثریت هم مجاز نیست حقوق شهروندی هیچ فردی را سلب کند مگر آنکه مرتکب جرم شده باشد و جرم نیز آن است که وجدان عمومی را جریحه دار کند.
6- آیا از نظر شرعی، روزه خواری مجازات دارد؟
مجازات روزه خواری در فقه سنگین تر از آن است که در قانون مجازات اسلامی آمده است اما آیا آنچه که به عنوان روزه خواری شناخته شده و موجب برخورد با شهروندان می شود همان است که در فقه آمده است؟ گرچه قانونگذار در ایران در این حد عقلانیت داشته که مجازات تکرار روزه خواری در فقه را فاکتور گرفته اما در فقه درباب تعزیر و حد روزه‌خواری آمده است: «اگر کسی در ماه رمضان از روی علم و تعمد روزه خواری کند و چنین کاری را حلال بشمرد، مرتد شده است؛ بلکه اگر کسی روزه خواری را حلال بشمرد هرچند خود به روزه خواری مبادرت نورزد، بازهم محکوم به ارتداد است. اما اگر روزه خواری کند بدون اینکه آن را حلال بداند با 25 ضربه تازیانه تعزیرمی شود و اگر برای بار دوم روزه خواری کرد و تعزیز شد، در مرتبه سوم اعدام می شود؛ و احتیاط واجب این است که در مرتبه چهارم اعدام شود. (یزدی، عروة الوثقي، ج2، ص38 مسئله 13). به نظر می رسد که اگر محظورات وجود نداشت ادامه مجازات روزه خواری نیز در قانون مجازات می آمد اما مجازات سلب حیات در فقه که خوشبختانه قانونگذار در ایران نپذیرفته است به سختی محل مناقشه است. قرآن کریم تنها موردی که مجوز سلب حیات داده و عنوان مجازات برای آن مقرر کرده، جرم قتل است آنهم به صورت تخییری و قابل تعطیل زیرا منحصر به قصاص نکرده و گزینه عفو و دیه نیز در قران مطرح شده(مائده آیه45 و شوری آیه40) و بر عفو قاتل تاکید دارد. قران به این دلیل موارد سلب حیات را ذکر کرده که راه را برای جعل چنین مجازاتی از سوی بشر مسدود کند و به صراحت «قتل بغیر حق» را نفی کرده : وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ( آیه 33 سوره اسراء) و مصداق قتل به غیر حق را خود مشخص کرده و به دست بشر نسپرده است. مجازات سلب حیات برای تکرار روزه خواری( که خوشبختانه قانونگذار آن را نپذیرفته) خلاف آن چیزی است که که قرآن کریم بدان تصریح کرده است. حکم سلب حیات و تعزیر در غیر جرم قتل، مستند به روایات است در حالی که فقهای شیعه و سنی، «عِرض و دماء» را حاکم بر همه احکام و ادله شرعی می دانند که در صورت به خطر افتادن «عِرض و دماء» واجبات هم تعطیل می شوند لذا روایات به دلیل اینکه ظنی الصدورند صلاحیت مستند قرار گرفتن در هدم عرض و دماء را ندارند و فقها می گویند در امور مربوط به جان نمی توان به اخبار آحاد تمسک کرد. تعزیز هم به گفته همه فقها باید پایین تر از کمتریـن حـد(کـه کمتریـن حـد40 ضربه شلاق برای شـرب خمر اسـت) باشد و اعدام تعزیزی خلاف شرع و جعل حاکم است نه شارع. این صریح قران است که پس از بیان حکم خدا می گوید: تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَعْتَدُوهَا ۚوَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ(آیه 229 سوره بقره) این احکام، حدود دین خداست، از آن سرکشی مکنید و کسانی که از احکام خدا سرپیچند آنها به حقیقت ستمکارند یعنی اینها خودشان مجرم اند.
نکته دیگر اینکه تصریح آیات 184و185 سوره بقره نشان می دهد هیچ اجباری در روزه نیست به گونه ای که برخی عالمان عبارت «ان تصوموا خیر لكم» و سیاق آیه را حمل بر استحباب و تخییری بودن روزه کرده اند در عین حال از نظر اکثر علمای فریقین روزه یکی از واجبات و جزو فروع دین شمرده شده است بدون اینکه هیچ دلیلی برای چنان مجازات سنگینی وجود داشته باشد.
7- چه نوع روزه خواری ای جرم است؟
و اما درباره مجازات روزه خواری باید روشن شود که چه نوع روزه خواری ای جرم است؟ طبق اصل ممنوعیت اجبار، اصل بر این است که نمی توان کسی را بخاطر روزه خواری مجازات کرد. لَآ إِكْرَاهَ فِى ٱلدِّينِ قَد تَّبَيَّنَ ٱلرُّشْدُ مِنَ ٱلْغَىِّ(بقرة, آیه 256). همه مفسران بخاطر وضوح و صراحت آیه، هر نوع اجبار و اکراه در دین را نفی کرده اند. این آیه ناظر به اصول اعتقادات است و هنگامی که در اصل دین و اصول اعتقادات«اکراه» جایز نیست، چگونه می تواند در فروع جایز باشد؟ بدون شک خواهند گفت هیچکس مجبور به روزه داری نشده و اگر کسی مسلِم باشد و در خلوت خود روزه خواری بدون عذر کند ترک واجب کرده و عقابش میان او و خدای اوست و فقط روزه خواری در ملاء عام از جنبه عمومی جرم مجازات دارد.
در قرآن کریم همین‌که احتمال مشقت در روزه مسافر هست شرع اجازه داده که فرد افطار کند یا روزه بگیرد. پس نه تنها مشقت که در کلمه یطیقونه به آن تصریح شده بلکه احتمال مشقت هم موثر است. بنابراین نمی توان آبخوری ها و رستوران ها را بست که کسی نتواند تناول کند و یا اگر کسی روزه نبود مجازات شود. هرچند در ماه رمضان امسال شنیده شد که به برخی رستوران ها اجازه داده شده است که با کشیدن پرده و عدم نمایش و تجاهر پذیرای کسانی باشند که به هر دلیلی( و غالبا با عذر) روزه نیستند و این اقدامی ستوده است. پیش از انقلاب هم چنین رویه ای وجود داشت به همین دلیل هیچگاه روزه داری به یک مسئله تبدیل نشد و فقط در این 40 سال با چنین مسئله ای مواجه بودیم.حتی در سده های قبل نیز با وجود احکام سخت گیرانه فقهی اما در عمل فقط دو موضوع عذر و تجاهر ملاک بود لذا شاهد سخت گیری نبودیم. این با کسی که به گونه ای رفتار کند که عموم مطمئن باشند به قصد به سخره گرفتن روزه، افطار می کند فرق دارد. اهانت به عقاید دیگران در همه جای دنیا ممنوع است.
برخوردهای پلیسی مبتنی بر یک فرض باطل است و آن اینکه هرکس در ملاء عام آب یا خوردنی استفاده کرد مصداق تظاهر به روزه خواری و اهانت است در حالی که اولا اصل بر برائت است مگر اینکه خلافش ثابت شود یعنی اصل بر این است که تظاهر و لجاجت نیست مگر اینکه به دلایلی خلاف آن ثابت شود. دوم اینکه اهانت از عناوین قصدیه است یعنی باید ثابت شود که فرد روزه خوار قصد اهانت داشته است. سوم اینکه در عناوین قصدیه، انکار، مسموع است و اگر کسی گفت چنین قصدی نداشته باشد از او پذیرفته شود.
مشکل جدی در جامعه ما این است که وقتی دین بر قدرت سیاسی تکیه می زند به ناگزیر بسیاری از امور دینی از مدار مذهبی خارج شده و سیاسی می شوند. همانطور که حکومت، روزه خواری در ملاء عام را جرم انگاری می کند، برخی از مخالفان حکومت هم برای حمله به باروهای ایدئولوژیک حکومت، از روش اعتراض و مقاومت منفی بهره گرفته و با تظاهر به روزه خواری می خواهند شکست هژمونی مذهبی حکومت را به رخ بکشند. دینداران میانه رو نیز درمانده می شوند زیرا از یکسو با روش های تنبیهی حکومتی در امور دینی مخالفند از سوی دیگر گمان می کنند در مسیر مخالفت با این روش غیر منطقی، جاده صاف کن گروهی می شوند که تعمدا به قصد شکستن ارزشهای مورد قبول حکومت، تظاهر به روزه خواری می کنند.
از سوی دیگر در شرع، روزه خواری فی نفسه گناه یا جرم نیست بلکه تجاهر و تظاهر عمدی و آگاهانه به روزه خواری به منظور بی احترامی به عقاید دیگران جرم است. برخی به استناد اینکه اکثریت جامعه مسلمان است، این تظاهر را مستوجب مجازات می دانند اما از منظر حقوق بشری و در قوانین همه کشورها «بی احترامی عمدی» به عقاید و باورهای دیگران حتی اگر در اقلیت باشند ممنوع است ( البته بجز فرانسه که آن را هم مصداق آزادی بیان می دانند مگر اینکه به عقاید مورد احترام انان مانند هولوکاست و… اهانت شود) در کشورهای غربی برای رعایت حریم اعتقادات اقلیت، تولید کنندگان مواد غذایی را ملزم می کنند که روی بسته های غذایی از مارک حلال یا بدون الکل استفاده کنند.در انجا که اکثریت غیر مسلمان هستند هیچکس نمی تواند به نوشیدن و خوردن انها معترض باشد اما اگر کسی تهتک کند یعنی با هدف اهانت به عقاید اقلیت، به گونه ای رفتار کند که موجب برانگیختن خصومت مذهبی شود رفتارش منع قانونی دارد.
8- آیا هر حرمتی، مجازات دنیوی دارد؟
اولا روزه داری، یک تکلیف فردی است نه عبادت جمعی مانند نماز جمعه. حتی در عبادات جمعی مانند نماز جمعه هم اختلاف زیاد در وجوب و عدم وجوب ان وجود دارد.
دوم اینکه به صرف واجب یا حرام بودن عملی نمی توان تارک یا مرتکب ان را مجازات کرد. هیچکس را بخاطر ترک نماز مجازات نمی کنند ولو اینکه علنا نماز نخواند. در تمام 43 سال گذشته در حکومت ایدئولوژیک جمهوری اسلامی نیز هیچ کارمندی را بخاطر نماز نخواندن در اداره تنبیه نکرده اند و در همه 1400 سال گذشته از حکومت پیامبر تا امروز در همه کشورهای اسلامی نیز اینگونه بوده است. روزه نیز مقامی چون نماز دارد. درباب محرمات هم به قول ظریفی(جعفر محمدی سردبیر عصر ایران) برای مثال، آیت الله مکارم شیرازی درباره سیگار صراحتاً حکم به حرام بودنش داده است؛ اما آیا شرکت دخانیات را منحل و خرید و فروش سیگار را ممنوع می کنند یا برای سیگاری ها به عنوان کسانی که در ملأعام مرتکب فعل حرام می شوند، تعزیر شرعی تصویب می کنند؟ یا در مثال دیگر، ربا حرام است اما آیا تاکنون کسی را بخاطر ربا مجرم شناخته اند؟ بلکه برعکس، بانک های جمهوری اسلامی ربوی ترین نظام بانکی جهان را تشکیل می دهند.
سوم اینکه حرام بودن روزه خواری دلیل بر مجازات کسی که در ملاءعام روزه می خورد نیست مگر اینکه احراز شود به قصد توهین به عقاید دیگران بوده است و احراز آن از طریق نیت کاوی میسر نیست بلکه باید به صورت جرم مشهود باشد که در شرع اصطلاح «تهتک» و «تجاهر» برای آن به کار می رود که معادل فارسی اش« بی پروایی» است یعنی نمایش نوعی دهن کجی. «جَهر» یعنی بلند فریاد کردن و با صدای بلند چیزی را اعلام کردن و تجاهر به روزه خواری یعنی با صدای بلند و با رفتاری نمایشی و تبلیغی این عمل را انجام دادن به همین روی گفته می شود ارتکاب گناه از روى جهل یا سهو، تجاهر محسوب نمىشود. اما ایا ضابطین می توانند در تمام مواردی که افراد در ملاء عام روزه می خورند را مصداق تجاهر بشمارند؟ و چون قطعا نمی توانند مدعی چنین سخنی باشند- زیرا خلاف واقع و تهمت به شهروندان است- اگر کسی را بدون احراز این قصد تنبیه کنند، رفتاری ناقض حقوق اولیه شهروندان و سلب ازادی انها به شمار می رود.
در یک جامعه اسلامی نیز بخش بزرگی از مردم با عذر یا بدون عذر روزه نمی گیرند. آیات 184 و 185 سوره بقره صراحتا سه گروه را از روزه داری معاف کرده است: 1- بیماران. 2- مسافران. 3- آنانکه طاقت روزه ندارند و دچار مشقت می شوند. میرزا ابوالقاسم قمی مشهور به میرزای قمی، می‌گوید اگر شخصی خوف از ضرر داشته باشد می تواند روزه را بخورد(جامع الشتات، جلد2 ص ۴۶۴). آیت الله منتظری در رساله عملیه خود در ضمن بیان فهرست کسانی که «کسانی که روزه بر آنها واجب نیست» در مسئله 1584 می گویند:«اگر روزه موجب ضعف انسان گردد نمی تواند از گرفتن آن خود داری کند، ولی اگر به حد حرج و مشقت برسد میتواند روزه نگیرد و بعد قضای آن را بجا آورد، ولی بنابراحتیاط تنها به مقدار ضرورت غذا یا آب مصرف نماید».
بنابراین بجز غیر مسلمانان یا مسلمانی که روزه نمی گیرد بخش زیادی هم شرعا جایز نیست روزه بگیرند مانند بیماران( به حکم دو آیه 184 و185 سوره بقره)، انها که باید دارو مصرف کنند، زنان باردار، سالخوردگان، مسافران، کسانی که با روزه دچار مشقت می شوند و… که گاهی ممکن است تا نیمی از جمعیت را تشکیل دهند و نهادهای عمومی و حکومتی مکلف اند از دسترسی به تسهیلات لازم را در این ایام ممانعت نکنند اما آبخوری ها در مترو و مکان های عمومی و غذاخوری ها بسته می شوند این در حالی است که از قول پیامبر نقل می کنند: الصائم فى السفر کالمفطر فى الحضر. همان اندازه که روزه خواری در رمضان گناه دارد روزه بودن مسافرهم گناه است.
مرحوم مطهری برخی رفتارها درباب روزه را برخلاف قاعده یُسر در قران و ناشی از رگ عوام زدگی می داند: «قرآن می گوید در سفر كه می روی نمازت را شكسته بخوان، روزه هم نگیر. قرآن می فرماید: وَ مَنْ كانَ مَرِیضاً أَوْ عَلی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیّامٍ أُخَرَهركه مریض یا در سفر است نباید روزه بگیرد، بگذارد برای روزهای بعد. چرا؟ خود آیه دلیلش را می گوید: یُرِیدُ اَللّهُ بِكُمُ اَلْیُسْرَ وَ لا یُرِیدُ بِكُمُ اَلْعُسْرَ خدا در تكالیفی كه برای شما معین می كند، آسانی و سهولت را می خواهد نه سختی. این شریعت، شریعت سهله و سمحه است. ولی اغلب مردم قبول نمی كنند. در صدر اسلام كه تازه تكلیف روزه آمده بود، در ماه رمضان جنگ بدر پیش آمد. پیغمبر اكرم فرمود: چون در حال سفر هستید نباید روزه بگیرید. مردم می گفتند: چطور می شود ما در ماه رمضان روزه نگیریم؟ ! واقعاً ناراحت بودند كه روزه ی خودشان را افطار كنند. مرحوم آقا شیخ عبد الكریم در این اواخر پیر شده و مریض احوال بودند، ولی در ماه رمضان گاهی روزه می گرفتند. به ایشان گفتند فتوای خود شما برخلاف این است، در فقه می گویید اگر كسی خوف ضرر داشته باشد نباید روزه بگیرد. اصلاً خود شیخ و شیخه (مرد پیر و زن پیر) موضوعیت دارد، خودشان از مستثنی ها هستند كه لازم نیست احتمال ضرر بدهند. اینها اگر مشقت هم برایشان باشد نباید روزه بگیرند. می گفتند: فتوای خودم این است ولی آن رگ عوامی ام نمی گذارد كه من روزه ام را بخورم. البته همین جور است، ولی دستور اسلام غیر از این است»(مجموعه آثار شهید مطهری . ج21، ص: 173 اسلام و مقتضیات زمان 2).
برآیند:
برای دلچسب کردن عبادت روزه باید فضای رمضان را از عبوسی و ترشی خارج کرد و فضای شاد به آن بخشید. در مواجهه با روزه خواری از سوی حکومت باید اصل التزام به حقوق فردی و حقوق شهروندی مقدم بر هرچیزی باشد و جز در موردی که به صورت جرم مشهود، مصداق تهتک باشد نباید رویکرد تنبیهی را غالب کند و تسهیلات شهری را برای شهروندان ممنوع و از دسترس خارج نماید زیرا بخش قابل توجهی از شهروندان معاذیر شرعی دارند مانند سالخوردگان،بیماران، مسافران، اهل مشقت و…و در غیر اینصورت حکومت خودش میدانی برای کسانی فراهم می کند که بی حرمتی به روزه و مناسک مذهبی را وسیله مبارزه سیاسی قرار می دهند و با توسل به تنبیه و مجازات نتایج معکوس می گیرد.
ارجاعات:
دستور دادستان کل
https://www.google.com/amp/s/www.irna.ir/amp/84704312/
– حتی در خودروی شخصی! دستور دادستان کل به برخورد قانونی با هرگونه روزه‌خواری
– جامع الشتات، میرزا ابوالقاسم قمی، جلد دوم، قم، انتشارات ثقلین صفحه ۴۶۴
– العروة الوثقي، سيد محمد کاظم یزدی، ج2، ص38، مسأله 13
– جعفر محمدی(صاحب امتیاز و سردبیر عصرايران)، سایت عصر ایران: به بهانه سخنان رییس بسیج زنان درباره ورود زنان به ورزشگاه: مراجع، محترم اما همه نظرات آنان برای حکومت الزام آور نیست!
– باشگاه خبرنگاران جوان، ۰۷ خرداد ۱۳۹۶ مجازات روزه خواری در کشور های مختلف عرب زبان
