مجازات اعدام ناعادلانه، بي اثر و ضدانساني ست!

نشريه شهروند چاپ كانادا سه شنبه ۲۱ مهر ۱۳۸۳ شماره۹۲۸
خسرو شميراني
گزارشي از دومين كنگره جهاني مخالفت با اعدام، مونتريال 2004“به
نام خدايي كه انسان را آفريد، مادر را آفريد، فرزند را و عشق ميان آن دو را . . .”
فرزند 16 ساله فاطمه حقيقت پژوه نامه دادخواهي خود را به رئيس قوه “دادگستر” جمهوري اسلامي ايران چنين ميگشايد. اگر در سرزمين ولايت فقيه معجزه اي رخ ندهد، فاطمه بدون شانس دفاع از خود طي روزهاي آينده به طناب دار آويخته خواهد شد.
پژواك تمناي عاطفه رجبي، 16 ساله كه رو به “قاضي” دادگاه ــ هم او كه طناب دار را نيز به گردنش آويخت ــ ميگفت: “مرا اعدام نكنيد قول ميدهم ديگر خطا نكنم. . .” هنوز در پهنه ي جهان گسترده است.
عاطفه رجبي نامي بود كه بارها در “دومين كنگره ي جهاني عليه اعدام” طنين انداخت. آغاز رسمي كنگره چهارشنبه 6 اكتبر بود، تاثير آن در ايران اما روزها پيش آغاز شده بود. عماد باقي رئيس “انجمن دفاع از حقوق زندانيان” تنها نماينده از ايران كه راهي اين كنگره بود در لحظه سوار شدن به هواپيما ممنوع الخروج شد.
باقي در گفت و گويي در اين رابطه به شهروند گفت: برنامه مسافرت من به اروپا و آمريكا مدتها بود كه تنظيم شده بود، به همه ي ادارات مربوطه مراجعه كرده بودم و ميدانستم كه ممنوع الخروج نيستم. اما حق ابتدايي براي انجام يك مسافرت عادي از من سلب شد.
او افزود: در اين مسافرت برنامه هاي زيادي در پيش داشتم كه شركت در سمينارهاي مختلف را شامل ميشد. از ميان آنها بيش از هر چيز از عدم شركت در كنگره مخالفت با اعدام متاسف هستم.
عماد باقي توضيح داد كه او همراه با يك گروه تحقيق گزارشي از وضعيت اعدام طي 3 سال گذشته تهيه كرده بود كه در نظر داشت آن را در كنگره مطرح كند. در رابطه با اين گزارش باقي به شهروند‌ گفت: تلاش كردم آمار مربوط به اعدام هاي انجام شده در سالهاي اخير را از ادارات مربوطه به دست بياورم اما گفتند كه محرمانه است. پس گروه تحقيق ما تمام روزنامه هاي سه سال اخير را در مقابل خود قرار دادند و صفحه به صفحه آنها را جستجو كردند. ما به بيش از 600 مورد حكم اعدام برخورد كرديم. اين موارد در سند تحقيقي ما دسته بندي و تجزيه و تحليل شده است.
بسياري از شركت كنندگان در كنگره جلوگيري از خروج عمادالدين باقي را تقبيح كردند و برگ ديگري از كارنامه ي نقض حقوق بشر در ايران را در مقابل رسانه هاي جهان به نمايش گذاشتند.
روزهاي چهارشنبه تا جمعه ايران در كنار چين و آمريكا در “مونتريال 2004” بر سكوي “قهرماني” ايستاد.
طي اين سه روز در جوار “تئاتر مزنوف” محل برپايي كنگره نمونه هاي مختلفي از سوي “مونتريال 2004” برپا شده بود. در اينجا گروههاي حقوق بشري از كشورهاي مختلف مخالفت خود با اعدام را به اشكال مختلف به نمايش ميگذاشتند.
يكي از اين غرفه ها متعلق به “فعالين ايراني حقوق بشر در اروپا و آمريكاي شمالي” است. آنها گزارش مشروح خود را از وضعيت اعدام در دوازده ماه منتهي به اكتبر 2004 معرفي ميكردند.
حسين ماهوتيها هماهنگ كننده “فعالين ايراني . . .” كه در محل كنگره حضور داشت به شهروند گفت: طبق گزارش تهيه شده توسط ما دست كم 79 مورد اعدام در يك سال گذشته در ايران صورت گرفته است. او افزود كه هم اكنون دست كم 77 نفر در سلولهاي مرگ جمهوري اسلامي ايران در انتظار اعدام به سر ميبرند.
او همچنين گفت: اين گزارش به زبانهاي فرانسوي و انگليسي ميان ميهمانان كنگره پخش شده است. و نمونه فارسي آن در سايت هاي ايراني قابل دسترسي است.
فيلم مستند “صندلي خالي” پنجم اكتبر آغازگر غيررسمي، و پخش ويديويي پيام شيرين عبادي پايان بخش رسمي آن در روز 8 اكتبر بود.
طي روزهاي كنگره چندين فيلم مستند و داستاني به مقوله ي اعدام پرداختند. چهارشنبه ظهر فيلم”سمفوني زنده ماندن، اعدام در جهان مسلمانان” به مدت 50 دقيقه با پرداختن به موضوع اعدام، محكومين به اين مجازات، خانواده هايشان و اعدام شدگان در كشورهاي مسلمان بويژه در مراكش، شركت كنندگان كنگره را تحت تاثير قرار داد.
بعدازظهر روز اول كنگره به ميزگردي تحت عنوان: “چگونه مجازات اعدام در كانادا لغو شد” اختصاص داشت. در اين ميزگرد از جمله برنارد گرينرBernard Grenier، قاضي اسبق دادگاه عالي؛ ديويد دابنيDavid Daubney، مشاور اول وزارت دادگستري و وارن آلماندWarren Alemand نماينده اسبق پارلمان كانادا شركت داشتند.
برنارد گرينر كه به مدت 22 سال قضاوت كرده است از فعاليتهاي مخالفان اعدام در دهه 70 گفت. او از جمله به پيچيدگي هاي پروسه اي اشاره كرد كه سرانجام در سال 1976 به اولين قانون لغو اعدام كه تنها شامل “تبهكاريهاي عادي” (Ordinary Crime) ميشد،‌ انجاميد.
ديويد دابني رئيس كميسيوني بود كه اصلاحيه ي قانون اعدام را بررسي ميكرد. مشاور اول وزارت دادگستري از جمله به ماهها تحقيقات و مذاكرات كميسيون تحت رياست خود اشاره كرد. او گفت كه اصلاحيه در سال 1987 براي راي گيري مقدماتي به مجلس رفت در حالي كه وزرا اكيدا از موضع گيري در اين رابطه منع شده بودند. ديويد دابني در رابطه با نتيجه راي گيري گفت 41 نماينده از محافظه كاران كبك به اصلاحيه راي دادند در حالي كه خارج از كبك تعداد محافظه كاران موافق منع اعدام، از 28 نفر تجاوز نكرد. او يادآوري كرد كه در دوره ي بعدي انتخابات پارلمان تنها 10 تن از اين 28 تن موافق لغو اعدام توانستند مجددا به مجلس راه بيابند.
وارن آلماند رياست كميسيوني را به عهده داشت كه سرانجام در سال 1994 لغو كامل اعدام را به تصويب مجلس فدرال رساند. او گفت روز 14 جولاي 1994 وقتي كه اين قانون تصويب شد 10 نفر در سلول مرگ به سر ميبردند. او درباره نتيجه راي گيري در آن روز گفت:
دو سوم ليبرالها، يك سوم محافظه كاران و تمامي نيودمكراتها به استثناي يك تن به قانون لغو اعدام راي دادند. او در پايان گفته هاي خود ابراز تاسف كرد كه دومين پروتكل الحاقي قانون منع اعدام در كانادا به تصويب مجلس نرسيده است.
شايد لازم به توضيح باشد كه اين پروتكل از جمله دولت كانادا را از استرداد افراد به هر دليلي به يك كشور ثاني كه داراي قانون اعدام بوده و فرد مذكور در معرض خطر اعدام قرار بگيرد،‌ منع ميكند.
در ادامه روز چهارشنبه، پيامهاي ضبط شده شهود ديگري كه در سلولهاي مرگ به سر ميبرند به سمع حاضران رسيد. تصويب دومين پروتكل الحاقي توسط يكي از اعضاي ECPM كانادا بحث شد و خانم هاوا ابراهيم Hauwa Ibrahimوكيل و فعال حقوق بشر در نيجريه از تجربيات خود‌ گفت. خانم پروفسور گال برتون له گوف نتايج برخي تحقيقات انجام شده توسط دانشجويان از دانشگاههاي مختلف جهان را كه به طور ويژه براي “مونتريال 2004” صورت گرفته بود، ارائه داد.
پس از تنفس ميزگرد ديگري تحت عنوان: “قانون اعدام؛ دادگستري بين المللي در مقابل تروريسم و نسل كشي” به رياست خانم هلن فلاترHelene Flautre رئيس كميته حقوق بشر پارلمان اروپا داير شد. در اين ميزگرد از جمله مدير اجرايي فدراسيون بين المللي ليگ حقوق بشر ــ فرانسه، رئيس ICDAA (انجمن جهاني وكلاي حقوقي جنايي) و رئيس سازمان “حقوق و دمكراسي” كانادا نظرات خود را بيان كردند.
آنچه غالب شركت كنندگان در ميزگرد بر آن توافق داشتند اين بود كه جاري كردن مجازات اعدام حتي براي فردي چون صدام حسين يا تروريستها عملا يك پيروزي براي تفكر خشونت طلبي و در نتيجه در جهت تقويت تروريسم خواهد بود.
سپس شخصيتهاي ECPM (ائتلاف جهاني عليه اعدام) به 10 اكتبر روز جهاني مبارزه با اين مجازات پرداختند. آنها يادآور شدند كه تولد اين روز نتيجه تصميم اولين كنگره جهاني مخالفت با اعدام بود كه توسط 35 سازمان همسو در اروپا، افريقا، آسيا و امريكا دنبال شده و بدانجا انجاميد كه سال گذشته گردهمايي هاي عليه اعدام در روز 10 اكتبر در بسياري كشورهاي اروپايي برگزار شد.
پايان بخش شب اول كنگره فيلم «چگونه مردن»(Manners of Dying) بود، اين فيلم با حضور پيتر آلن، روي دپوا و يان مارتل كارگردان، نقش اول و نويسنده آن به نمايش درآمد. فيلم حكايت واپسين لحظات يك محكوم به مرگ را به نمايش ميگذاشت. رابطه اي كه ميان “كوين” محكوم به مرگ و جلاد او “هري” طي 104 دقيقه فيلم شكل ميگيرد، سرانجام جلاد را در عزم خود براي انجام وظيفه با ترديد روبرو ميسازد.
بخش اعظم روز دوم كنگره به ميزگردهايي اختصاص داشت كه اعدام در مناطق مختلف جهان را بررسي ميكردند. «چگونه ميتوان «اروآسيا» Eurasia را قاره عاري از اعدام ساخت»؛ «امريكاي لاتين يك قاره بدون اعدام»؛ «اعدام در جهان عرب و مسلمان» ؛ «اعدام در افريقا» و …. از جمله اين ميزگردها بودند.
ظهر روز پنجشنبه بيانكا جاگرBianca Jagger، فيليپ موريسPhilippe Maurice، احمد عثماني، مري رابينسون، ميكائيل توبه Michael Taube و آري واتانينAri Vatanen در حضور كاترين دونو به سئوالات خبرنگاران پاسخ گفتند. بيانكا جاگر از جمله در پاسخ به خبرنگاري كه پرسيد او به مومنيني كه با ارجاع به انجيل “چشم در مقابل چشم” طلب ميكنند چه ميگويد، گفت: ميگويم در انجيل آيات بسيار ديگري نيز داريم كه ميتوان به آنها مراجعه كرد و رأفت نتيجه گرفت.
شب دوم كنگره با حضور و سخنراني 24 تن كه بعضا خود از سلول مرگ در امريكا، ژاپن و… رهايي يافته بودند، خانواده هاي آنها و خانواده قربانيان قانون اعدام پايان يافت.
آخرين روز رسمي كنگره قبل از ظهر به مجمع وكلا و حقوقدانان كه بزرگترين گروه حرفه اي مخالف با مجازات اعدام را تشكيل ميدهند اختصاص داشت، در حالي كه بعد از ظهر و پيش از شروع مراسم پاياني كنگره تريبون به نمايندگان پارلمان ها از كشورهاي مختلف جهان سپرده شد. سخنگويان متعلق به «مجمع جهاني نمايندگان مخالف با اعدام» از كشورهاي اروپا، امريكا، امريكاي لاتين و كانادا در تقبيح اعدام و چگونگي القاي اين قانون در كشورهاي خود سخن گفتند. در حالي كه رئيس پارلمان از ناميبيا چگونگي لغو اعدام در دست كم يك كشور افريقايي را بيان ميكرد، هيچ نماينده اي از كشورهاي عرب و مسلمان در ميان آن مجموعه ديده نميشد.
مراسم رسمي پاياني از جمله شامل سخنان شهود ديگري بود كه خود مستقيما با قانون مرگ درگير بوده اند. خانم سونيا ژاكوب كه هفده سال از زندگي خود را در سلول مرگ به سر برده بود تا بيگناهي او اثبات شده و از شرايط مرگ هر لحظه نجات يابد گواهي داد كه چگونه او و همسرش بيگناه در امريكا محكوم به مرگ شدند. او گفت چهار سال پيش از آن كه آفتاب گرم حقيقت بر سلول سرد و تاريك او بتابد همسر بيگناهش طعمه مرگ قانوني گرديد.
خانم دلرس پانگيلينان درباره همسرش گفت كه او در همين لحظه در زنداني در فيليپين مرگ خود را به انتظار نشسته است. او با صدايي لرزان و چهره اي اشك آلود گفت گرچه روز اعدام همسرش در ماه نوامبر تعيين شده است اما او «ميداند» كه وي نخواهد مرد.
احمد عثماني رئيس PRI در آخرين حضور خود پشت تريبون كنگره به ايران پرداخت:
شما حتما شيرين عبادي را ميشناسيد. برنده جايزه صلح نوبل 2003و سردار مبارزه در راه حقوق بشر. يك ماه پيش او را ملاقات كردم. از اين كه نميتوانست در كنگره حضور بيابد ابراز تاسف كرد.
او همچنين افزود: ما در عين حال اميدوار بوديم كه دكتر عماد باقي يك رزمنده حقوق بشر از ايران در كنار ما باشد. در چارچوب مبارزات حقوق بشري او مقاله اي در مخالفت با اعدام نوشت و سالها به اين دليل در زندان به سر برد. متاسفانه از خروج وي از كشور براي شركت در اين كنگره ممانعت به عمل آمد.
وي در ادامه گفت: مايه خشنودي ماست كه پيام خانم شيرين عبادي اين رزمنده خط مقدم دفاع از حقوق بشر را بشنويم.
شيرين عبادي وكيل است. او در حال حاضر وكالت سه فرد محكوم به اعدام را به عهده دارد.
رئيس سازمان بين المللي اصلاحات جزائي افزود: طي روزهاي گذشته دختر جواني در ايران اعدام شد. دختر جواني كه از داشتن محاكمه اي عادلانه محروم شده بود.
شيرين عبادي به فارسي، يعني به زبان همين دختر جوان اعدام شده سخن ميگويد. او براي جهاني ميرزمد كه براساس احترام به حقوق بشر بنياد نهاد شده باشد. بگذاريد پيام او را گوش كنيم.
سپس چهره شيرين عبادي بر روي پرده بزرگ سالن كنگره نمايان شد و از نقض حقوق بشر در ايران گفت. وي از جمله ابراز داشت: بسيار متاسفم كه نميتوانم در كنار شما در اين كنگره حضور داشته باشم. شيرين عبادي سپس ضمن پرداختن به قانون مجازات اعدام افزود: توجه داشته باشيم وقتي فردي به جنايتي دست ميزند نه تنها او كه خانواده اش، وضعيت اجتماعي او و توانايي مالي وي نيز مقصر هستند. حال اگر اين واقعيت پذيرفته شده باشد آيا ستاندن جان آن گناهكار بي انصافي نيست؟
او در ادامه گفت: در بسياري از كشورهاي جهان اين قانون اجرا ميشود. يكي از اين كشورها ايران است. در ايران اين كار در فرم هايي صورت ميگيرد كه با حداقل هاي پذيرفته شده در سطح جهان منطبق نيست.
شيرين عبادي سپس به موارد مشخصي از قوانين ايران اشاره كرد و گفت در ايران هرگاه دختر يك روز بيشتر از 9 سال تمام و پسر 15 سال تمام داشته باشند در صورت متهم شدن همچون فردي بالغ و بزرگسال محاكمه شده و ميتوانند به مجازات هاي قانوني از جمله اعدام محكوم شوند.
شيرين عبادي با اشاره به مورد مشخصي از اين دست گفت: من وكالت پسر 17 ساله اي را به عهده دارم؛ او متهم است كه در حين يك درگيري در ميدان بازي فوتبال ضربه اي به جوان ديگري وارد آورده و آن فرد جان باخته است.
موكل 17 ساله من به اعدام محكوم شده است و حكم اعدام توسط ديوان عالي كشور تاييد شده است. و او تنها جوان زير 18 سال نيست كه به اين مجازات محكوم است، بسياري از وكلاي ايراني به اين روند اعتراض داشته و با آن در مبارزه هستند.
من از شما كه براي دفاع از انسانيت در اينجا گرد آمده ايد ميخواهم كه براي نجات جان اين نوجوانان بكوشيد.
پيروزي در نبرد سهمگيني كه شما در پيش گرفته ايد براي همه بشريت خواهد بود.
پيروزي شما پيروزي علم است بر تعصب!
موفق باشيد!
در سرتاسر كنگره نام ايران به كرات تكرار شد. بويژه سخنرانان اصلي مراسم پاياني به اعدام در ايران پرداختند. احمد عثماني به سنگسار كردن انسانها در ايران اشاره كرد و آن را محكوم شمرد.
بيانكا جاگر كه در پايان خانم Hauwa Ibrahim وكيل جوان نيجريايي را به خاطر تلايش هايش در مخالفت با اعدام ميستود، طرح نام عاطفه رجبي را فراموش نكرد؛ و او نيز تاكيد كرد كه اين دختر جوان در حالي اعدام شد كه حتي از حق داشتن وكيل محروم بود.
خانم هاوا ابراهيم ــ كه نشان افتخار مبارزه با اعدام را از سوي بيانكا جاگر دريافت كرده بود ــ گفت: در مقابل تفاوت هاي رنگ و جنسيت و مليت ميان انسانها، يك چيز نيرومند و مشترك وجود دارد و آن انسانيت ماست. بگذاريد از اينجا با اين انديشه خارج شويم كه در حكم اعدام، هيچ چيز انساني وجود ندارد.
پس از روزها و ساعتها بحث و گفتگو و ارائه سند در ارتباط با مرگ قانوني، اعلان وزير خارجه كانادا پي ير پتي گرو باعث مسرت خاطر بود. او ضمن سخنان خود گفت كه دولت كانادا به گونه اي جدي به لايحه «دومين پروتكل الحاقي» قانون اعدام پرداخته است. اين بدان مفهوم است كه كانادا در آينده اي نه چندان دور ديگر هيچ فردي را به هيچ دليلي به كشوري كه احتمال مواجه شدن با مجازات اعدام دارد، مسترد نخواهد كرد.
كنگره با اعلام راهپيمايي روز شنبه در مخالفت با اعدام پايان يافت.
ظهر روز شنبه صدها نفر به دعوت كنگره در محل “Place des Art” گرد آمدند.
آنها كه غالبا لباس سياه و يا روپوش هاي نارنجي رنگ زندانيان را بر تن داشتند مسير خيابان سن كاترين را طي كرده و در ميدان دوپوا به مارش صلح آميز خود پايان دادند.
صدها شركت كننده كه مسير راهپيمايي را پشت صف مقدم كه از نجات يافتگان از اعدام، خانواده هايشان و خانواده هاي اعدام شدگان تشكيل شده بود پيمودند، در پايان مراسم طبق قرار قبلي بر زمين دراز كشيده و به گونه اي سمبليك مرگ را به نمايش گذاشتند.
بيانكاجاگر، كاترين دنوو، احمد‌ عثماني، ميكائيل توبه، و رئيس بلوك كبك در ميان افرادي كه بر زمين دراز كشيده بودند به چشم ميخوردند.
در حالي كه امسال دومين كنگره مخالفت با اعدام در همسايگي آمريكا يكي از “قهرمانان” اعدام برگزار شد، سال آينده اين گردهمايي بشردوستان در همسايگي كشور ما در استانبول تركيه خواهد بود. باشد كه طنين آن در كشور ما نيز شنيده شود.