عمادالدین باقی
https://t.me/emadbaghi
انصاف نیوز سه شنبه19شهریور1398 (روز عاشورا):
آیا هماهنگی جامعه در محرم به وحدت ختم می‌شود؟
*عماد باقی و هادی سروش در گفت‌وگو با انصاف نیوز پاسخ دادند
علی خسروجردی، انصاف نیوز: دین و مراسم دینی از گذشته تا به امروز نقش پررنگی در جامعه‌ی ایران داشته است یکی از مشهور‌ترین مناسبت‌های مذهبی، آیین عاشورا است که از دیرباز تا به امروز در بین اقشار مختلف جامعه نفوذ کرده است. شاید بتوان گفت وجود چنین آیین‌ها و مراسمی که ریشه در اعتقادات مذهبی مردم دارد، عاملی برای ایجاد وحدت در بین اقشار جامعه حتی برای مدتی کوتاه باشد.
#عمادالدین_باقی تاریخدان، دین پژوه و فعال حقوق بشر و حجت الاسلام والمسلمین هادی سروش، مدرس حوزه‌ی علمیه درباره‌ی نقش مراسم‌های مذهبی در ایجاد وحدت میان اقشار مختلف با انصاف نیوز به گفت‌وگو پرداخته‌اند.
باقی معتقد است ورود رفتارهای غیر عقلانی در آیین و مناسک مذهبی نه‌تنها باعث ایجاد وحدت نمی‌شود، بلکه در مواقعی باعث ایجاد شکاف در بین اقشار جامعه می‌شود. سروش مناسک مذهبی را فرصتی برای ایجاد وحدت می‌داند.
باقی: برخی رفتارها آثار جبران ناپذیری به دین وارد می‌کند
انصاف نیوز: آیا می توان یکی از وجوه مثبت مناسک مذهبی، برای مثال دهه‌ی اول محرم و نمود آن در دو روز تاسوعا و عاشورا را عامل ایجاد وحدتی مقطعی در میان اقشار مختلف دانست؟
باقی: آن چیزی که مشاهده می‌شود وحدت نیست که این سوال پیش بیاید که آیا این وحدتی که شکل‌گرفته است، قابلیت استمرار را دارد یا خیر؛ این یک هماهنگی برای یک موضوعی مشخص و در زمانی مشخص است که می‌تواند در جهت تقویت وحدت قرار بگیرد اما از سوی دیگر در جامعه‌ای قرار داریم که شکاف‌های مختلفی در آن شکل گرفته است. «شکاف دین و ضد دین» یکی از این شکاف‌ها است. ما پیش از انقلاب با این دوگانه روبرو بوده‌ایم، اما این دوگانگی در حد یک تفاوت بود نه یک شکاف آنهم شکافی که در مسیر آنتاگونیستی شدن قرار می‌گیرد. مناسک و مراسم محرم می‌تواند ضمن هماهنگی در بخشی از جامعه، شکاف در جامعه را عمیق‌تر بکند، به‌ویژه زمانی که در خدمت نهاد‌های قدرت قرار بگیرد و یا برای مثال سبک‌ها و سروده های مبتذلی که توسط برخی از #مداح‌ها عرضه می‌شود.
مسایل دیگری نیز وجود دارد که نه تنها این مراسم را عامل وحدت نمی‌کنند، بلکه شکاف را بیشتر می‌کنند مانند کارهایی که اسباب زحمت بیشتر مردم می‌شود. در ایام محرم آلودگی‌های صوتی، راه‌بندان، آلودگی محیط زیست -یعنی ریختن ظروف پلاستیکی در معابر- را مثل بقیه سورها و سوگ ها به کرات مشاهده می‌کنیم. این موضوع سبب رنجش مردم ازیکطرف و ناتوانی آنها از مقابله با این ناهنجاری‌ها از سوی دیگر است بارها رسانه‌های اصلاح‌طلب و اصولگرا در نقد این وضعیت گفته و نوشته‌اند و نسبت به این موضوع اعتراض کرده‌اند اما سودی نداشته است.
#نیروی_انتظامی هم هر سال بیانیه‌ای در آستانه‌ی ماه محرم منتشر می‌کند. امسال هم در آستانه‌ی ماه #محرم بیانیه‌ای داد و ممنوعیت‌هایی مثل گل‌مالی کردن و نوشتن شعارهای سخیف روی خودروها، نصب تمثیل و #شمایل ائمه بر در هیئت‌ها، تداخل زن و مرد در هیات‌ها برای مراسم عزاداری، حضور #بانوان_زنجیرزن و نصب داربست که باعث اخلال در رفت و آمد شهروندان بشود را ممنوع کرد. تقریبا هیچکدام از این دستورالعمل‌ها رعایت نمی‌شود و ما هر سال شاهد آن هستیم. نیروی انتظامی نیز قادر به کاری بیشتر از بیانیه نیست. تاکنون ندیده‌ایم ماشینی برای این شعار نوشته‌ها توقیف بشود. شاید تنها موردی که جدی گرفته می‌شود، مساله‌ی حضور بانوان زنجیرزن در هیئت‌های مذهبی است.
اگر در #سوگواری، همدلی را مشاهده می‌کنیم، این هماهنگی فقط در بین کسانی است که در سوگواری شرکت می‌کنند. این هماهنگی موقتی است و در یک چارچوب زمانی با یک موضوع مشخص است. از طرفی دیگر نارضایتی‌هایی که به دلیل ایجاد مزاحمت برای عموم نیز وجود دارد که #شکاف_بین_دین_و_ضددین را تشدید می‌کند. این موضوع در دو سه دهه‌ی اخیر بیشتر ملموس شده است.
رفتارهای غیر عقلانی نیز به ترویج این شکاف‌ها می‌انجامند. #قمه‌زنی و #عبور_از_آتش در مراسم عزاداری اتفاق می‌افتاد که این سبک‌ها بسیار مستهجن بودند. در سال‌های اخیر، سبک‌هایی مثل راه‌اندازی #لشگر_جنیان، سینه‌خیز و عوعوکنان مسیر خیابان حرم امام رضا را پیمودن را شاهد بودیم. کارهای خلیل عقابی و سیرکی کردن که ماشین از روی سینه‌ی افراد عبور می‌کند در برخی از مراسم‌ها رایج شده است. کلیپی از این مراسم در شبکه‌های اجتماعی در بین مردم دست به دست می‌چرخد و غوغا می کند.
جالب اینکه بیرون بودن موی خانم‌ها هیچ لطمه‌ای به دین وارد نمی‌کند. برعکس وقتی افراد احساس نبود اجبار و اکراه در دین بکنند، حس خوشایندتری پیدا می‌کنند ولی چنین رفتارهایی آثار جبران‌ناپذیری به باورهای دینی وارد می‌کند، اما به دلیل اینکه در پرده‌ی تظاهر به دین انجام می‌شود مورد منع و مجازات قرار نمی‌گیرد. مناسکی که دون شأن انسان است و یا برای توجیه رفتار حکومت مذهبی انجام می‌شود بسیار دافعه‌آفرین و #وحدت_شکن هستند. این موضوع یکی از عوامل تشدید شکاف است و ضد وحدت و در جهت #گسست_اجتماعی عمل می کند اما برعکس مناسکی که در شأن انسان و همراه با جنبه‌های عاطفی معقول و در حدود حقوق عمومی، خودجوش، مردمی و غیر حکومتی هستند و زبان حال توده‌ی مردم را داشته باشند و کارکرد مثبتی داشته و گرهی از مسائل مردم بگشایند، در مجموع می‌توانند در جهت تقویت #انسجام_اجتماعی عمل بکنند.
رخداد‌های اخیری که در طول این سال‌ها مشاهده می‌کنیم ممکن است سبب بازآفرینی مراسم‌ها بشوند.
یکی از این موارد، نوزایی و ظهور ادبیات تازه‌ای در #مناسک_عاشورایی است؛ این ادبیات در حال تبدیل شدن به زبان مردم است. چنین هماهنگی‌ای که در بین زبان سوگواران قرار دارد، می‌تواند به کاهش #شکاف_دین_ضددین بیانجامد. نمونه‌ی این #نوزایی نوحه‌هایی است که در #هیئت_«شیخداد» یزد آغاز شده است.
مردم با بعضی از کلمات و تعابیر این نوحهها خیلی احساس همدلی می‌کنند. مثلا قسمتی از نوحه می‌گوید «من نعره‌ی آزادی از حنجره‌ی فریاد/ چون موج رها در غم زخمی شده‌ی بیداد». این بخشی از مواردی است که مردم با آن همدلی می‌کنند. معتقدم که این موارد شاید بتوانند کارکرد مثبت مناسک را بازآفرینی و احیا کنند.
انصاف نیوز: تغییر نحوه‌ی برگزاری آیین و مراسم مذهبی از گذشته تا به امروز تغییر کرده است. در گذشته فقط مراسم #تعزیه‌خوانی و #عزاداری به شکل ساده بوده است. آیا فقط این تغییر مراسم باعث تغییر و شکاف شده است یا این شکاف از گذشته تا به امروز بوده است؟
باقی: مطالعه‌ی مناسک محرم در قبل و بعد از انقلاب نتایج متفاوتی دارد. قبل از انقلاب، پای حکومت در #مناسک_مذهبی خیلی در میان نبوده است و بسیاری از این مناسک برای حکومت ناپسند بود و این مراسم برای توده‌ی مردم بود.
بعد از انقلاب متغیر جدیدی به نام سیاست و حکومت به آن اضافه شد. بعضی از این مراسم از طریق سیاست و حکومت تقویت و پشتیبانی می‌شوند.
#سینه‌زنی به صورت بی‌آلایش، سابقه‌ای از زمان ائمه دارد. سینه‌زنی در آن زمان به صورت ساده بوده اما با گذر زمان آلایش و زوایدی پیدا می‌کند. سینه‌زنی تا زمانی که جامعه می‌خواست ادامه پیدا می‌کرد به این دلیل که اختراع خود جامعه بود با وجود اینکه زواید و آلایش‌هایی به آن اضافه شده بود.
پس از انقلاب به خاطر دخالت #دین_دولتی و حکومت دینی این موارد جنبه‌ی سیاسی پیدا می‌کند. در برخی از موارد نارضایتی مردم از حکومت نیز به اسم دین تمام می‌شود. مردم در هرجایی که معترض به وضعیت موجود هستند به تمام مواردی که حکومت آن را به نمادهای خود تبدیل کرده است واکنش نشان می‌دهند.
به همین دلیل می‌گویم پیش از انقلاب چنین دوگانگی‌ای را داشتیم، اما در حد یک تفاوت بود. عده‌ای به مناسک محرم علاقمند بودند و در مقابل افرادی بودند که به این موارد علاقه‌ای نداشتند و آن را خرافه می‌دانستند. این تفاوت تبدیل به شکاف و تضاد نمی‌شد. بعد از انقلاب به دلیل اینکه دو قطبی حکومت و غیرحکومتی به‌وجود آمد، تفاوت‌ها تبدیل به #شکاف شد. طبیعی است که نارضایتی‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی با آن گره می‌خورد.
کانال گفتارهای باقی
https://t.me/emadbaghi
اینستاگرام emadeddinbaghi
وبسایت www.emadbaghi.com
فیس بوک Emadbaqi@
عمادالدین باقی
