سیستانی و پاپ، پرچمداران صلح جهانی

اینکه نام آیت الله سیستانی همچون پرچم در اهتزاز است و نشان می‌دهد او مرجع معتدل و مقتدری ایرانی الاصل است که جداعلایش ساکن سیستان و بلوچستان و خودش زاده خراسان است چنان تحت الشعاع جایگاه مرجعیت قرار گرفته که کسی به ایرانی الاصل بودن او نمی اندیشد و از آن سخن نمی‌گوید زیرا او در جایگاهی قرار دارد که مرجع همه شیعیان و محبوب بسیاری از اهل سنت در اقطار مختلف اسلامی است‌. این راز موفقیت مراجع بزرگ و راستین شیعه چون شیخ مرتضی انصاری، آخوند خراسانی و آیت الله بروجردی مبتکر دارالتقریب است که نشان می‌دهد اگر مرجعیت در جای خود قرار بگیرد، در کنار مردم و دژ حامی مردم باشد نه قدرت، چقدر می تواند کارکردهای سودمندی در تعادل بخشی به جامعه و کاهش آلام انسانی داشته باشد. یکی از رازهای موفقیت سیستانی نوع رابطه ای است که با قدرت دارد. به جای اینکه در قدرت باشد بر قدرت و ناصح و مرشد آن است، به جای اینکه جایی در حکومت داشته باشد جایی نشسته است که در واقع ولایت دارد بدون اینکه در جزئیات دخالت کند، نظارت دارد بدون اینکه آنچه رخ می دهد به پای او نوشته شود، بدون اینکه او گروهی از مریدان و علاقمندان را مورد عنایت قرار دهد در جایگاه پدری قرار دارد که همه را به چشم فرزندان خویش می نگرد.

نهاد مرجعیت در تاریخ همواره سرمایه اجتماعی بی‌بدیلی بود که به دلیل استفاده بی رویه از آن در سالیان اخیر آسیب دید اما با خردمندی آیت الله سیستانی در شرایط بسیار پیچیده، لغزنده و لغزاننده عراق در میان جدال های سخت و متعصبانه گروه های مختلف مذهبی و قومی توانست این جایگاه را ترمیم کند و به وزنه تعادل منطقه بدل شود. او با آنچه لازمه مرجعیت بود این جایگاه را به دست آورد و می توان بنا به شواهدی ادعا کرد یکی از اهداف اصلی سفر پاپ به عراق و نجف که شهری در حکم پایتخت مذهب شیعه است اساسا همین دیدار با سیستانی بود. در زمانه ای که القاعده و داعش با اقدامات تروریستی در غرب، سیمای خشنی از اسلام ترسیم کردند و دستاویزی به دست مغرضان دادند و برای نخستین بار جسارت اهانت ها و کاریکاتورها درباره پیامبر اسلام را بستر سازی کردند و این فضای ستیزه جویانه پیوسته تشدید می‌شد به گونه ای که چندسال است دوباره اصطلاح منحوس جنگهای صلیبی را از خاطره تاریخ بیرون کشیده و بر زبان ها جاری کرده است، این دیدار چون آبی بر آتش ستیزه های مذهبی است که برای دنیا پر خطر است و نه فقط به سود جهان تشیع که به سود جهان اسلام است.

نکته دیگری که از چشم رسانه‌های جهان پنهان نخواهد ماند این است که دستگاه عظیم و پر تجمل پاپی در واتیکان با شکوه و جلال و جبروت چشمگیری همراه است آن قدر که پاپ فرانسیس رهبر فعلی کاتولیک های جهان که به دیدار آیت الله سیستانی رفته است یکی از عقاید انتقادی اش نسبت به تشریفات و تجملات اشرافی واتیکان بود و یکی از اهدافش را در آغاز سکانداری واتیکان، تعدیل این وضعیت اعلام کرده است. در این دیدار حتما از چشم جهانیان پوشیده نخواهد ماند که پاپ از چنان دستگاه پرتجملی به خانه یکی از مراجع بزرگ دینی در نجف وارد می شود که خانه ای ساده، بی آلایش و معمولی مانند همه شهروندان عادی است.

این دیدار تاریخی عالی ترین، واقعی ترین و مؤثرترین رویداد در گفتگوی ادیان و گام بلندی به سوی صلح جهانی است.

همزیستی مسالمت آمیز

(نوشتار زیر قرار است در آغاز کتابی به نام

Livig Suns

به زبان انگلیسی که درباره قرآن و انجیل است منتشر شود)

به نام خداوند آزادی و عشق و قلم

به نام خداوند صلح، عقل و امید

در جهان امروز، ما حقوق بشر را نسخه شفا بخش و رهایی بخش انسان از جنگ و رنج و غم میدانیم. اما اگر حقوق بشر از عصر روشنگری به بعد به صورت یک پارادایم فرهنگی و حقوقی درآمد و از نیمه قرن بیستم به بعد تبدیل به سند بین المللی و مرجع ارزش گذاری جهانی شد اما حقوق بشر یک دوره دراز غیر پارادایمی ‌دارد، دوران درازی که ریشه ها و شالوده های فکر حقوق بشر را از سده ۱۷ به بعد پایه ریزی کرد. پژوهش های ما در تاریخ اندیشه و اجزای حقوق بشر نشان می دهد آبشخور حقوق بشر در گذشته ها ادیان بودند که آمدند شفقت، مهربانی، مدارا، صلح، انصاف، عدالت، همگرایی و همدلی را بیاموزند. این آموزه ها را در قالب آیین‌های دینی و آسمانی بیان کردند که در دل بنشیند و به صورت فرهنگ و اخلاق در آید و نظام های حقوقی سنتی را سامان دهد.

گرچه آموزه های کتاب مقدس درباره برخی گروه ها مانند بردگان و بی دینان بازتابنده هنجارهای زمانه خویش است اما برای درک ریشه های تاریخی حقوق بشر کافی است به فهرست اندرزنامه ها و آیاتی که در عهد جدید پیرامون راستی، خردورزی، حقوق والدین، حقوق فرزندان، احترام به دیگران، حسن رفتار با زنان و حقوق آنان، حکمرانی و دادگری، تکریم مردمان، احسان به مسکینان، وام دادن به همنوعان، حکمت آموزی، دوستی و مهربانی، ارزش توبه، تحقیق کردن در آنچه که می شنویم، حقوق ازدواج، پرهیز از سخنان نسنجیده و… بنگریم. اصولا همین که متون مقدس در آن اعصار توحش، بشر را به رفتار بر منهج قانون فراخوانده اند خودش بزرگترین نوع فرهنک و تمدن سازی است.

کتاب های مقدس فقط کتاب دینی برای بیان شریعت نیستند بلکه میراث بشریت اند و گاه به مثابه منبع گزارش های تاریخی نیز باید بدان نظر کرد.

همه پیامبران برای یک هدف آمده اند و اختلافات پس از آمدن آنها از سوی پیروان است. همه مردم(ناس) یک امت بودند و وقتی انشقاق پیدا کردند پیامبران و کتاب آسمانی شان برای رفع اختلاف و بازگرداندن شان به امتی واحد آمدند اما پیروان شان در همان کتب نیز اختلاف کردند(بقره آیه213). و این یک گزارش تاریخی است که در قرآن بیان شده و نشان می دهد فلسفه ارسال رسل و انزال کتب بازگشت به(کان الناس امه واحده) بوده است اما هیچیک کامیاب نبوده اند. در خود کتب مقدس، راه های کامیابی و دلایل ناکامی ها نیز بیان شده است.

ادیان هرچه به ایدئولوژی(و جزم گرایی) نزدیک تر می شوند از این هدف دورتر و در پیله تعصب غوطه ورتر می شوند و اگر همه به آنچه بنیان ادیان را تشکیل می دهد یعنی توحید تمسک کنند(آل عمران/66) نه به فروع و شرایع، راه برای همگرایی گشوده می شود.

قرآن همه ادیان را آیین اسلام یعنی تسلیم به خدا می داند(آل عمران آیه83 و زمر آیه22). قرآن می گوید همه هستی و آنچه در زمین و آسمان است خداوند را تسبیح می کنند(جمعه آیه1 و یس آیه40). به همین دلیل عارفان ما می گویند وقتی همه هستی خدا را صدا می کند در آدمیان نیز هرکس به زبان خودش خدا را می خواهند حتی کافران و مشرکان نیز به زبان خودشان مشغول تسبیح پروردگارند ولو اینکه ظاهری از انکار داشته باشد.

بخاطر همین جهان بینی است که قران می گوید پیروان ادیان دیگر چون مسیحیت، یهودیت و حتی ستاره پرستان و کسانی که به خدا و آخرت ایمان دارند و عمل صالح انجام می دهند همگی نزد او مأجورند(بقره/62). و می گوید: شما به دین خودتان. ما نیز به دین خودمان(کافرون/ آیه6).

قران پلورالیسم دینی را پذیرفته است و از زبان خداوند می گوید: ما برای هر قومی از شما شریعت و طریقه‌ای مقرّر داشتیم، و خدا خودش نمی‌خواست همه شما را به صورت یک امت درآورد(مائده آیه48) و فقط راه را نشان داده تا مردمان هرگاه به حد رشد رسیدند یگانه شوند. به همین رو به پیامبر می گوید تو بر مردم سلطه نداری(غاشیه/21و22) و وکیل آنها(انعام/66واسرا54 وفرقان43وزمر41) و نگهبان وحاکم بر انها(هود/86ونسا/80) و مجبور کننده آنها(ق/45) نیستی. وظیفه تو فقط ابلاغ پیام و راه است و آنها هستند که انتخاب می کنند کافر باشند یا شاکر(کهف/29 وانسان/3 ).

آنجا که مشرکان و کافران را ملامت می کند نیز مرادش لزوما و فقط غیر مسلمانان نیست زیرا گاهی خود مومنان را هم مشرک می داند و می گوید: اکثر ایمان آورندگان به خدا خودشان مشرکند(یوسف آیه106) هرچند نوع شرک آنها با بت پرستان فرق می کند.

اما آنان که روح و روانشان به بیماری جنگ و خشونت آلوده شده است این پیام های رحمانی و مداراگرانه را نمی نگرند و در پی آیات جنگ هستند آن هم آیاتی که فقط برای دفاع در برابر حمله، جنگ، تجاوز و پیمان شکنی است و حتی در تمامی این آیات هم بدون استثنا اصل را بر صلح می گذارد و اینکه حتی اگر آغاز کنندگان جنگ پیشنهاد صلح دادند واجب است که بالهای خویش را بگسترانید و پیشنهادشان را بپذیرید و صلح را جاری کنید: وَإِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا(انفال/61).

اما در نگاه همگرایانه اصل بر همزیستی مسالمت آمیز است. در این نگاه است که قرآن، حضرت عیسی را «کلمه‌الله» می خواند و از نظر این کتاب، مسیح(آل عمران آیه48/مریم آیه30/شوری آیه13) و مریم(آل عمران آیات33و42) پیامبران خدا هستند و نام یکی ازسوره های قرآن”مریم” است.

مسیح و مریم آنقدر در میان مسلمانان محبوبیت دارند که اسامی تعداد زیادی از فرزندانشان را مسیح مریم می گذارند. فقط در خانواده ما چند نفر مریم وجود دارد. طبق اسناد مرکز آمار ایران، در طول یک قرن اخیر از میان یکصد اسم پر طرفدار در ایرانیان، مریم همواره رتبه سوم را داشته است.

اگر در گذشته بزرگترین جنگ های تاریخ بشر را جنگ های مذهبی میان مسیحیان و مسلمانان و مسیحیان با یکدیگر و مسلمانان با یکدیگر تشکیل داده است امروز هم بزرگترین صلح های جهان را دوستی و مدارای آنان با یکدیگر می تواند رقم بزند و وعده خداوند برای بهشت را در این جهان محقق کند. بهشت جایگاهی است که انسان ها به بالاترین رشد و کمال عقلی و اخلاقی رسیدند. کتاب پیش روی شما تابلویی است که همین راه را نشان می دهد.

منتشرشده در روزنامه سازندگی, ش۸۹۱،یکشنبه۱۷اسفند۱۳۹۹ص۱و۲(با اندکی تغییر)