حقوق بشر در بحران (ایران و جهان: مروری سریع)

#عمادالدین_باقی
کتاب سال روزنامه سازندگی، ویژه نامه 1398 منتشر شده به مناسبت نوروز1399 ص21-18
https://t.me/emadbaghi
دیباچه
در پایان هرسال می نوشتیم «سالی پر از حوادث تلخ و شیرین» اما سال ۱۳۹۸ کفه تلخی ها بسیار سنگین و از پرحادثه ترین سال های ایرانیان در چند دهه اخیر بود که نیکبختانه این سال به پایان رسید، سالی که شاهد این رخدادها بودیم: آمار بالای 17هزار مرگ ومیر ناشی از #تصادفات، #سیل های سیستان و بلوچستان، خوزستان، هرمزگان، فارس، لرستان؛ کرمانشاه، خراسان شمالی، همدان، مازندران، گلستان و گنبد؛ زلزله آذربایجان شرقی، سقوط دردناک هواپیمای مسافری اوکراینی؛ ترور قاسم سلیمانی؛ حدود60 کشته در تشییع قاسم سلیمانی در کرمان، گرانی بنزین؛ حوادث خونین آبان 98 و بازداشت ها و محکومیت متهمان محیط زیستی و اعتصاب کنندگان هفت تپه و اعتراضات کارگری (که حتی رئیس قوه قضاییه هم با احکام سنگین حبس برای آنان مخالفت کرد) و دیگران، آخرین این رویدادها ویروس ناشناخته و تهاجمی کرونا بود. #کرونا جنبه بین المللی یافت، تلفات انسانی زیادی گرفت و اقتصاد جهان را به رکود کشید. تراکم این تعداد از حوادث در یک سال، فشرده کردن تاریخ چندین سال است. بخشی از اینها حوادث ناگواری هستند اما در حیطه رفتارهای حقوق بشر نمی آیند چون حوادثی هستند که به طور طبیعی و بدون دخالت اولیه اراده بشری به وجود می‌آیند. آنچه که به حوزه حقوق بشر مربوط می‌شود آن است که مستقیم یا غیر مستقیم با اراده و اختیار انسان پیوند دارد همچون گرانی بنزین، وقایع ناگوار آبان ۹۸یا بازداشت فعالان کارگری و معلمان که هر توجیه و توضیحی داشته باشد اقدامی ارادی است.
موضوع این نوشتار گزارش وضعیت حقوق بشر در ایران و جهان است و بدیهی است نمی توان انتظار داشت فقط درباره ایران سخن گفته شود. ما در جهانی زندگی می کنیم که باید جهانی نگاه کنیم و جهانی بیندیشیم و محلی عمل کنیم. در این گزارش می خوانیم که وضعیت حقوق بشر در جهان نامطلوب است و در برخی مناطق و کشورها نامطلوب تر اما بدون شک ما در درجه نخست مسئول بهبود وضعیت حقوق بشر در کشور خویش هستیم و باید نسبت به آن حساس باشیم و در حد توان نسبت به آنچه در جهان می گذرد نیز بی تفاوت نباشیم.
این نوشتار راوی فهرستی از رخدادهای حقوق بشری است اما قطعا فهرستی بسیار ناقص است و فقط نمونه هایی است که بتواند یک شمای کلی از وضعیت حقوق بشر را در ایران و جهان نشان دهد.
پیش از ورود به بحث، درآمدی بر سخن لازم است. در بین متفکران و جامعه شناسان و علمای تاریخ و سیاست همواره سه پیش بینی مطرح بوده که بیشتر تحت تاثیر رخدادهای سده ۱۸ و ۱۹ میلادی قرار داشته است.
سه پیش بینی ناکام
1- بیشتر جامعه شناسان کلاسیک پس از #اسپنسر پیش بینی می کردند که روند جهانی به سوی عرفی شدن و عقلانی شدن است. اسپنسر دوره بندی تاریخی سه گانه اش را به “دوره الهی یا موهوم”، “دوره ربانی یا ماوراالطبیعی” و “دوره اثباتی” تقسیم می‌کرد. او باور داشت که بشر در دوره ماوراءالطبیعی به سر می‌برد و به سوی دوره اثباتی یعنی دوره سلطه علم تجربی به پیش می‌رود. دورکیم می گفت بشر از توتم پرستی آغاز کرده و به سوی علم می رود. مارکس که نسبت به این اندیشمندان دیدگاه هایش زمینی تر بود از کمون اخروی سخن می‌گفت. کمون مطلوب او مدینه فاضله ای بود که در آن دیگر از خدا، مذهب، طبقه، #مالکیت_خصوصی، #خانواده و #جنگ و ستیز …خبری نیست. تقریباً هر یک از جامعه شناسان به نوعی چنین پیش‌بینی‌هایی داشتند.
2- پیش بینی دوم که پس از جنگ جهانی دوم قوت گرفت این بود که جهان به سوی صلح می رود. پس از جنگ جهانی دوم و تشکیل سازمان ملل و صدور اعلامیه جهانی حقوق بشر این رؤیا تقویت شد. کسی که این پیش بینی ها را بخوبی تئوریزه کرد #آلوین_تافلر بود. کتاب های او به نام “موج سوم” و بعد از آن کتاب “شوک آینده” پیش از انقلاب 1357ش ایران(انقلاب1979) منتشر شد. او طبق معمول مانند سایر جامعه شناسان و دانشمندان تاریخ؛ تاریخ بشر را دوره بندی کرد: دوره کشاورزی> دوره صنعتی> عصر دیجیتال.
او پیامدهای #عصر_دیجیتال یا انقلاب انفورماتیک و تاثیرش روی زندگی، سازمان و تفکر بشر را بیان‌کرد. یک نکته کلیدی در کتاب موج سوم این بود که پیش‌بینی می‌کرد جهان به سوی صلح می رود و کانون‌های نزاع برچیده می‌شوند. به طور مشخص کانون های نزاع فلسطینیان و یهودیان را در خاورمیانه ذکر می کرد و معتقد بود که همه بسوی همگرایی و صلح می روند. در آن مقطع زمانی وقایعی نیز رخ می داد که این پیش بینی ها را موجه تر می کرد مانند پیمان سالت ۲ بین اتحاد جماهیر شوروی و آمریکا و نیز پیمان #صلح_خاورمیانه که #انور_سادات رئیس جمهور مصر با اسرائیل امضا کرد مهر تایید بر این پیش‌بینی‌ها می‌زدند.
3- پیش‌بینی سوم که از دل آن دو پیش بینی قبل بیرون آمد این بود که تصور می شد پس از تشکیل سازمان ملل و انتشار #اعلامیه_جهانی_حقوق_بشر، جهان وارد دوران پارادایمی شدن حقوق بشر شده‌ و به سوی به رسمیت شناختن حقوق بشر و تحقق آن در همه جوامع پیش می‌رود.
این سه پیش بینی که به گونه زنجیره وار به هم پیوسته اند همه اشتباه از آب در آمده است. پیش بینی ها تا حد زیادی متاثر از حوادث قرن ۱۸ و ۱۹ به ویژه پیامدهای جنگ جهانی و انفعال بشر و میل جهانی برای پرهیز از جنگ و متاثر از خوشبینی جامعه‌شناسان و فیلسوفان بود. برخی از آنها پس از انقلاب ایران تا زنده بودند در دیدگاه شان تجدید نظر کردند. #انقلاب_ایران در ۱۹۷۹ میلادی(1357ش) رخ داد. #گیدنز در ویرایش بعدی کتاب “نظریه جامعه شناسی” تجدیدنظر کرد و گفت بعد از وقوع انقلاب ایران باید درباره روند #سکولاریسم و تحولات آینده تجدید نظر کنیم. خانم اسکاچپول هم در نسخه جدید کتابش نظریه خود را اصلاح کرد. #میشل_فوکو و #بلانشه و دیگران هم تحت تاثیر انقلاب ایران نظریه های جدیدی دادند(نک: تولد یک انقلاب، 141-136) اما در واقع این فقط انقلاب ایران نبود که سبب تجدید نظر می‌شد. سه سال پس از انقلاب ایران، جنگ هشت ساله بین ایران و عراق رخ داد که طولانی ترین جنگ پس از جنگ جهانی دوم محسوب می‌شود. پس از آن هم تحت تأثیر انقلاب اسلامی، موج اسلام گرایی در منطقه به وجود آمد که اتفاقاً برعکس، جهان به سوی ستیزه های بیشتری رفت و ما در این چند سال اخیر اوج آن را مشاهده می‌کنیم. ستیزه ها در #سوریه، #لیبی، #عراق، #چچن، #افغانستان و دیگر نقاط برخلاف همه آن پیش بینی هاست. واقعیت این است که اکنون برخلاف همه آن پیش بینی ها می توان گفت در هفتاد و دو سالی که از اعلامیه جهانی حقوق بشر می گذرد در هیچ دوره‌ای به این وسعت به شکل سیستماتیک حقوق بشر نقض نشده است و گزارش‌هایی که نهادهای بین‌المللی حقوق بشر منتشر می‌کنند مؤید این سخن است. البته این جا باید دو چیز را از هم تفکیک کرد. یکی دولت ها و دیگری نهادهای حقوق بشری.
تمایز مواضع دولت ها و نهادهای حقوق بشر:
دولت های آمریکایی و اروپایی درباره حقوق بشر موضع‌گیری می‌کنند و بیانیه می‌دهند و گزارش سالانه حقوق بشر منتشر می‌کنند. نهادهای حقوق بشری نیز چنین کاری را انجام می‌دهند اما تفاوت بزرگی میان آنها وجود دارد.
نهادهای حقوق بشری کارشان حرفه‌ای است نه سیاسی. دولت ها موضع گیری می کنند اما سه نکته را باید درباره موضع گیری آنها مورد توجه قرار داد.
یکی اینکه در دنیا به ویژه در آن بخش از دنیا که حقوق بشر به یک مرجع ارزش گذار تبدیل شده است حقوق بشر یک عامل فشار و تاثیر گذار در آن کشورها است. در کشورهایی که حقوق بشر و مفاهیمی مانند دموکراسی. آزادی و انسانیت جا افتاده طبیعتاً تأثیر خود را در رفتار سیاسی شهروندان و دولتمردانُ می گذارد ولی این همه واقعیت نیست.
دومین این که در آن کشورها جامعه مدنی قدرتمند وجود دارد و فشار جامعه مدنی موثر است. طبیعت قدرت و دولت گاه اقتضا می کند که در مواضعی با حقوق بشر در تضاد قرار بگیرد. در چنین مواردی فشار جامعه مدنی، مطبوعات آزاد، سندیکاها، سازمانها و احزاب در کشورهایی که جامعه مدنی قدرتمند دارند، مؤثر واقع می‌شود. تازه ترین نمونه اش این بود که در پی انتشار گزارش یک نهاد مدنی مدافع ازادی در شبکه های اجتماعی به نام coda و بازتاب آن گزارش در #واشنگتن_پست و CNNو دیگر رسانه ها، اینستاگرام چهار پست حذف شده من درباره مرحوم قاسم سلیمانی را بازگرداند که خود بعدا به دلایل دیگری انها را حذف کردم.
مسئله سوم نیز سیاست ابزارانگاری است. بسیاری از دولت ها حقوق بشر را بیشتر به عنوان یک ابزار مورد استفاده قرار می دهند. یعنی فقط نکته اول که توجه به ارزش و باور داشتن حقوق بشر در این جوامع است عامل موضعگیری های حقوق بشری نیست. گاهی نگاه ابزاری به حقوق بشر به ویژه در مورد کشورهای دیگر وجود دارد. کشورهایی که حقوق بشر برای شان به یک ارزش تبدیل شده است در وهله اول آن را برای خود رعایت می‌کنند ولی خارج از قلمرو خودشان در دیگر نقاط دنیا نگاه ابزاری غلبه دارد و موجب رفتار تبعیض‌آمیز با کشورها می‌شود. مثلا درباره کشوری که در چارچوب نظم جهانی قرار می‌گیرد هر چند که ناقض حقوق بشر باشد به گونه‌ای رفتار می‌کنند و با کشوری که خارج از چارچوب‌های نظم جهانی باشد به گونه دیگری رفتار می‌کند.
نهادهای حقوق بشری در دنیا مستقل از دولت ها عمل می کنند و معمولاً هم ملاحظات دیپلماتیک را ندارند به همین دلیل در گزارش هایی که نهادهای حقوق بشری منتشر می‌کنند در مورد وضعیت امریکا و اروپا، ایران و دیگر کشورها به یک اندازه ارزیابی و نقض حقوق بشر را مطرح می‌کنند.
وضعیت واقعی حقوق بشر در جهان:
1- امروز یکی از بحرانی ترین دوره های حقوق بشر است. اَشکال نقض حقوق بشر بسیار پیچیده تر شده اند. برای مثال تروریسم با شدتی بیش از گذشته وجود دارد اما بدون اجماع روی مصداق و حتی روش آن. از نظر مصداقی، #ترکیه کردهای سوریه را تروریست می داند و به آنان حمله می کند ولی آمریکا از آنها حمایت می کند. ترکیه «#فتح_اله_گولن» را #تروریست می داند و خواستار استرداد است اما آمریکا به وی پناه داده است. نهادهای حقوق بشری یک گروه را تروریستی یا ناقض حقوق بشر می دانند اما عده ای از دولتمردان آمریکا از آن گروه حمایت می کنند. گروهی در اهواز اقدام به حمله تروریستی کرده و عده ای از مردم بیگناه را به قتل می رساند و بسیاری از دولت ها حتی #دولت_آمریکا آن را محکوم می نماید اما این گروه در برخی کشورهای اروپایی فعالیت آزاد دارد و حتی با برخی کنشگران شناخته شده حقوق بشری مجالست می کند. برخی دولت ها مانند آمریکا، #حزب_الله_لبنان را تروریست می خوانند، اما دولت های ایران و #روسیه از آن حمایت می کنند. از نظر روش نیز دولت آمریکا قاسم سلیمانی را در کشوری ثالث ترور می کند و ترامپ رسما به عنوان یک پیروزی و افتخار از آن نام می برد و نامش را مبازره با تروریسم می گذارد در حالی که نهادهای حقوق بشری آن را اقدامی تروریستی و ناقض حقوق بین الملل می دانند.
2- واقعا آشوبی است در جهان: طبق گزارش سالانۀ عفو بین الملل در سال ۲۰۱۷ میلادی میلیون‌ها نفر در جهان قربانی خشونت های متعدد مانند #پاکسازی_های_قومی، بحران‌های گستردۀ مهاجرتی، بی‌عدالتی‌، عواقب تجارت گستردۀ اسلحه و… شده‌اند.گزارش #عفو_بین‌الملل با اشاره به پاکسازی قومی مردم #روهینگیا توسط نظامیان #میانمار که منجر به آوارگی ۶۵۵ هزار نفر شد وهمچنین اقداماتی که برخی از رهبران سیاسی جهان از جمله دونالد #ترامپ برای نقض حقوق اولیه انسانها انجام دادند، سال ۲۰۱۷ میلادی را یکی از سالهایی توصیف کرد که نقض گستردۀ حقوق بشر را در تاریخ معاصر به خوبی نشان می‌دهد. این گزارش همچنین به وضعیت حقوق بشر در فدراسیون روسیه و کشورهای متحد مسکو در آسیای میانه اشاره کرده که حقوق انسانها هم به دلیل قدرت حاکمان و دولتمردان و هم به دلیل تخریب سیستم دفاع از حقوق بشر بطور گسترده پایمال می‌شود.
3- در نتیجه آشوبی که در جهان وجود دارد: 1- سازمان ملل میانمار را به دلیل نقض حقوق مسلمانان روهینگیا محکوم می کند. 2- سازمان ملل گزارشی درباره تجاوز، بردگی جنسی و آموزش نظامی اجباری برای کودکان سوری منتشر می کند. 3- سازمان ملل خواستار پیگرد پلیس وارتش شیلی به‌دلیل خشونت علیه معترضان می شود.
4- ظهور راست افراطی و دولت نژادپرست در عصر جدید: اتفاقات شگفت انگیزی برخلاف آنچه در بخش نخست گفته شد در دنیای امروز رخ می‌دهد. در بخش نخست گفته شد که دانشمندان پیش‌بینی می‌کردند دنیا به سوی عرفی شدن می‌رود و مذهب تبدیل به امر حاشیه ای می‌شود زیرا معتقد بودند که مذهب و تعصبات مذهبی از منابع ستیزه گری است. بنابراین هنگامی که دنیا به سمت عرفی شدن می رود پس به سوی صلح می رود و در نتیجه وضع حقوق بشر بهتر می‌شود. اما شرایط کنونی جهان نشان می دهد که موج بنیادگرایی در خاورمیانه و حتی در کشورهای غربی برخاسته است. جک استراو وزیر خارجه اسبق انگلیس چندسال پیش در مقاله ای از بنیادگرایی یهودی و بنیادگرایی مسیحی در کشورهای اروپایی نوشته بود. همچنین انتخابات چند سال اخیر کشورهای اروپایی نشان می‌دهد که راست افراطی در آنجا قدرت گرفته بگونه ای که جهان را به وحشت انداخته است. در واقع خطر فقط القاعده و داعش نیست.
از این شگفت تر این است که این فرایند در سطح دولت‌ها در جهان نیز مشاهده می شود. یکی از نمونه ها رشد راست افراطی در اسرائیل است که دولت سکولار اسرائیل را به «دولت یهودی» تبدیل کرده است. دولت اسراییل که سکولار شناخته می‌شد قانونی را می‌گذراند که برای اولین بار دولت اسرائیل را رسماً به عنوان یک دولت یهودی معرفی می کند. اکنون می شود گفت کشورهای جمهوری اسلامی ایران، جمهوری اسلامی پاکستان تنها دولت های مذهبی نیستند اما قانونی که در اسرائیل تصویب شد از این هم فاجعه آمیز تر بود. آنها تصویب کردند که غیریهودی ها شهروند درجه دو محسوب می شوند.
5- جنایات جنگی: جنایات جنگی در سوریه، چچن روسیه و افغانستان ادامه دارد و پیوسته خبرهای انفجار و کشتار می آید. با ورود ترکیه به میدان جنگ در سوریه و حمله به کردها ابعاد این وقایع گسترده تر شد. پرونده جنایات جنگی ارتش اسرائیل در “غزه” و”کرانه باختری” نیز در #دیوان_کیفری_بین_المللی در حال رسیدگی است. اسرائیل در سال های گذشته دو بار توسط شورای حقوق بشر سازمان ملل به جنایات جنگی محکوم شده است. نتانیاهو به دادستان ها و قضات دیوان بین المللی کیفری می تازد که چرا به اتهام جنایات جنگی اسرائیل رسیدگی می کنند و می گوید جامعه بین‌المللی باید دادستان‌ها و اعضای «دیوان کیفری بین‌المللی» را تحریم کند. «آنها در خط مقدم حمله به حقوق دموکراسی‌ها در دفاع از خود، حقوق اسرائیل و حقوق یهودیان برای زندگی کردن در اسرائیل هستند.»(همشهری آنلاین، سه‌شنبه ۱ بهمن ۱۳۹۸). در #دیوان_لاهه مقدمات صدور حکم بازداشت بین‌المللی علیه مقامات اسرائیلی آغاز شده و هنوز نتیجه آن روشن نیست.
افزون بر این، اسرائیلِ دارایِ دهها یا صدها بمب اتمی است و شیمون پرز و پس از او #نتانیاهو ایران را به حمله اتمی نیز تهدید کرده اند.
6- خارج شدن امریکا از شورای حقوق بشر: خارج شدن آمریکا از یونسکو و شورای حقوق بشر سازمان ملل از چند جنبه اهمیت دارد. افزون بر اینکه نشانه باور سست رئیس جمهور آمریکا به حقوق بشر است، از یکسو ضربه اقتصادی به این نهادهاست زیرا به دنبال خروج از آنها بودجه حمایتی اش را قطع می کند (که البته از چند سال پیش امریکا کمک 20 درصدی اش را قطع کرده بود)، از سوی دیگر به تضعیف سیاسی آنها می انجامد و از همه مهم تر، دلایل این اقدام است. خانم نیکی هیلی نماینده آمریکا در سازمان ملل متحد، سه شنبه (۱۹ ژوئن 2018 برابر با 29 خرداد 1397) در حالی که #پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، کنارش ایستاده بود گفت: #شورای_حقوق_بشر به خاطر خودداری از محکومیت نقض فاحش حقوق بشر در #ونزوئلا، #کوبا و #ایران و اینکه جمهوری دموکراتیک #کنگو را به عنوان یک عضو می پذیرد اعتباری ندارد اما به نظر می رسد دلیل اصلی در این سخن نماینده آمریکا نهفته بود که در ادامه، شورای حقوق بشر را به خصومت تمام نشدنی با #اسرائیل متهم کرد و گفت این نهاد در سال جاری پنج قطعنامه علیه اسرائیل تصویب کرده که بیش از پنج برابر تعداد قطعنامه هایی است که علیه کره شمالی، ایران و سوریه به تصویب رسانده است.” دو هفته پیش از آن هم در نشست دوره‌ای شورای حقوق بشر در ژنو سوئیس گفته بود این نهاد باید گرایش ضد اسرائیلی خود را کنار بگذارد. سال پیش از آن(در اکتبر ۲۰۱۷- مهر ۹۶) نیز دولت ترامپ در اعتراض به آنچه «جانبداری ضداسرائیلی» خواند، همزمان با اسراییل از سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسکو) خارج شد که آغاز سال ۲۰۱۹ این خروج قطعی و اجرایی شد(صدای امریکا ۱۱ دی ۱۳۹۷). این نوع رویارویی با شورای حقوق بشر سازمان ملل یعنی ضعف ضمانت اجرای حقوق بشر چه برای جهان و چه برای ایران.
7- زندان در آمریکا، فرانسه و آلمان: گزارش‌هایی که نهادهای حقوق بشری به صورت موردی و یا گزارش سالانه منتشر می کنند تا حد زیادی گویا است. نکته جالب این است که گزارش‌ها نشان می‌دهد وضعیت حقوق بشر در همه کشورهای دنیا وخیم است. برای مثال آمریکا کشوری است که بیشترین زندانی را در دنیا دارد و به طور متوسط نزدیک به دو نیم میلیون زندانی دارد که اقلیت‌های نژادی و سیاهپوستان در بین آنها بالاترین آمار را دارند. همچنین رفتارهایی که در زندان ها صورت می گیرد مورد انتقاد است.
کتاب “قضاوت آمریکایی” فصلی درباره زندان دارد که نشان می‌دهد در زندان‌های آمریکا به خاطر جمعیت زیاد زندانیان آنها را در کمپ ها و سوله ها نگهداری می کنند. گزارشها نشان دهنده وضعیت ناهنجار زندان است.
در #فرانسه انجمنی وجود دارد به نام «#انجمن_بین_المللی_رصد_زندان». آنها به زندانها می‌روند، سرکشی می‌کنند و چنان که خودشان می گویند اصطلاحاً مسائل داخل زندان را از طریق اطلاعیه ها و گزارش ها، بزرگ نمایی می کنند تا حکومت تحت فشار قرار گرفته و موظف به رسیدگی شود.
نمونه دیگر #آلمان است. چند سال پیش گزارشهایی که درباره وضعیت زندان ها در آلمان می آمد آنقدر منفی بود که عفو بین الملل پیشنهاد داد دولت آلمان اجازه دهد مراکزی ایجاد شوند برای شکایت کسانی که آسیب دیده اند یا از رفتار پلیس در زندان شکایت دارند. دولت آلمان پیشنهاد را پذیرفت و مراکز پیشنهادی سازمان عفو بین الملل دایر شد. چون هدف این بود که این مراکز رفتار پلیس را کنترل کنند تاثیر مثبت داشت یعنی بعد از سه چهار سال گزارش‌ها نشان می‌داد که رفتار پلیس با زندانیان بهبود یافته است. بنابراین وضعیت حقوق بشر در آنجا نیز وضعیت مطلوبی نیست ولی نکته مهم این است که امکان بازتاب دادن و بزرگنمایی وجود دارد و جامعه مدنی قدرتمند است، رسانه ها آزاد ترند و همه اینها می‌توانند ناهنجاریها را کنترل و پیشگیری کنند در حالی که در کشور ما نه تنها سازمان عفوبین الملل، حتی اگر یکی از قوای سه گانه یا نهادهای قانونی و مدنی داخلی هم چنین پیشنهادی ارائه دهند پذیرفتنی نیست.
8-آزادی بیان: گزارشگران بدون مرز به عنوان یک سازمان غیردولتی که مقر آن در پاریس است، اعلام کرد که در یک سال گذشته وضعیت آزادی بیان در سراسر جهان بدتر شده، میزان خشونت علیه روزنامه‌نگاران بیشتر شده و تعداد کشورهایی که در آنها روزنامه‌نگاران بتوانند آزادنه فعالیت کنند، کمتر شده است.
در این رده‌بندی، #نروژ برای سومین سال پیاپی در صدر فهرست آزادی بیان قرار گرفته و از نظر سازمان گزارشگران بدون مرز، آزادترین کشور جهان برای روزنامه‌نگاران بوده است. #فنلاند نیز به رده دوم صعود کرده و جای #هلند را گرفته که امسال به رده چهارم سقوط کرده است.
در میان کشورهایی که از سوی این سازمان “اقتدارگرا” توصیف شده‌اند، ونزوئلا، #روسیه، #ویتنام، چین، #عربستان، #اریتره و #ترکمنستان و … همگی امسال وضعیتی بدتر از رده‌بندی سال قبل دارند.
در میان کشورهای دموکراتیک نیز ایالات متحده آمریکا به دلیل مواضع دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری این کشور با سه رده سقوط به رده ۴۸ رسیده است.
همچنین بنا بر گزارش موسسۀ تحقیقاتی غیردولتی «#خانه_آزادی» (Freedom_House#) مستقر در ایالات متحده آمریکا، دموکراسی در سال ۲۰۱۷ میلادی با جدی‌ترین بحرانهای چندین دهۀ اخیر روبرو بوده است؛ بحرانهایی که اساسی‌ترین ارزشهای آن یعنی تضمین برگزاری انتخابات آزاد و عادلانه، احترام به حقوق اقلیت ها، آزادی رسانه‌ها و حاکمیت قانون در سراسر جهان را هدف قرار داده بودند.
در این سال، آزادی‌های سیاسی و مدنی در ۷۱ کشور بطور جدی تهدید شد و برای دوازدهمین سال متوالی (از سال ۲۰۰۶ میلادی به اینسو) سطح این آزادی‌ها بطور قابل توجهی کاهش یافت و به پایین‌ترین میزان در یک دهۀ گذشته رسید. در سال ۲۰۱۷ میلادی ایالات متحده آمریکا نقش سنتی خود را به عنوان قهرمان و نمونه‌ای مثال زدنی از دموکراسی از دست داد و ارتش میانمار علیرغم اینکه به‌تازگی انجام اقدامات دموکراتیک را آغاز کرده بود، اما با سرکوب شدید مسلمانان روهینگیا دست به «پاکسازی قومی» زد.
در مجموع در این دورۀ ۱۲ ساله، میزان دموکراسی در ۱۱۳ کشور جهان کاهش و تنها در ۶۲ کشور افزایش یافت و کشورهایی مانند ترکیه و مجارستان که در یک دهۀ گذشته داستان‌های خیره کننده‌ای از موفقیتهایشان در ترویج دموکراسی به گوش می‌رسید، در کنترل دولتهای استبدادی درآمد.( Euronews فارسی۱۶/۰۱/۲۰۱۸)
9- بحران پناهجویان: اخبار دهشت آور از غرق شدن پناهجویان در دریا تا شرایط رقت بار زندگی در اردوگاه های پناهندگی و نیز تنش های میان شهروندان میزبان با پناهندگان، از خبرسازترین رخدادهای حقوق بشری بوده اند. خبرهایی مانند آزار جنسى سازمان يافته دختران آلمانى در جشن سال نو توسط گروه هاى چند ده نفره جوانانى كه چهره اعراب و شمال آفريقايى ها را داشتند سال گذشته خبر ساز شد. رشد جو ضد مهاجرت و خشونت علیه مهاجران و پناهندگان در کشورهای غربی ابعاد بحران را بیشتر کرده است. بخشی از آن ناشی از نقش منفی برخی از مهاجران و پناهندگان است و نیز تاثیری که بر اقتصاد آنان می گذارد
10- آزار جنسی: یک نظرسنجی سراسری در آمریکا نشان داد که ۶۰ درصد زنان در این کشور #آزار_جنسی را تجربه کردند و بیش از دو سوم این زنان آزار دیده گفته‌اند که این اتفاق برای آنها در محل کار رخ داده است.این یافته‌ها در حالی ارائه شده که آمریکا در ماه‌های اخیر با رسوایی‌های مربوط به تجاوز و آزار و اذیت جنسی در میان چهره‌های سرشناس عرصه‌های فرهنگ، تجارت و سیاست دست به گریبان بوده است. در نظرسنجی انجام شده از سوی دانشگاه «کویینپییاک» تنها ۲۰ درصد مردان شرکت کننده گفتند که تجربه اذیت و آزار جنسی را داشتند که از میان آنها ۶۰ درصد گفتند این اتفاق برای آنها در محل کار رخ داده است. همچنین از میان زنانی که تجربه اذیت و آزار جنسی را داشتند ۶۹ درصد گفتند این اتفاق برای آنها در محل کار، ۴۳ درصد گفتند در محیط‌ های اجتماعی و ۴۵ درصد گفتند که این اتفاق برای آنها در خیابان و همچنین ۱۴ درصد گفتند در خانه رخ داده است.
#تیم_مالوی، دستیار مدیر بخش نظرسنجی #دانشگاه_کویینپیاک اظهار داشت: اکثریت بالای مردان و زنان آمریکایی بسیار از بابت آزارهای جنسی ناراحت هستند و آمارها نشان می‌ دهد که چرا این نگرانی وجود دارد. از هر ۱۰ زن ۶ تن می‌ گوید که قربانی اذیت و آزار جنسی شده است. این مطالعه با پرسش از ۱۴۱۵ تن در فاصله ۱۵ تا ۲۰ نوامبر با حاشیه خطای ۳.۱ درصد انجام شده است.( Quinnipiac University national poll November 21, 2017)
پس از افشای یک سری رسوایی های جنسی و اخلاقی در پارلمان انگلیس، نتایج یک گزارش پارلمان این کشور نشان می دهد که تقریبا از هر پنج نفری که در پارلمان کار می کنند، یک نفر در طول سال گذشته آزار و اذیت جنسی را تجربه کرده یا مورد رفتارهای نامناسب قرار گرفته است. این گزارش خواستار ایجاد یک روال قانونی جدید برای طرح شکایت کسانی شده است که قربانی آزار و اذیت جنسی در پارلمان انگلیس قرار گرفته اند. این گزارش همچنین خواستار تغییر اساسی در این فرهنگ شده است که مانع از به چالش کشیدن مقام های ارشد پارلمان انگلیس شده است. این گزارش در ادامه خواستار مجازات کسانی شده است که در خصوص آزار و اذیت کارکنان خود مجرم شناخته می شوند. #آندرئا_لیدسوم رئیس #مجلس_عوام_انگلیس در سخنانی تاکید کرد: “این یک روز بزرگ برای پارلمان و سیاست ما است.
سال گذشته و پس از افشای رسوایی اخلاقی و آزار و اذیت جنسی علیه هاروی واین اشتاین تولیدکننده و تهیه کننده هالیوود، پارلمان انگلیس یکی از مؤسساتی بود که رسوایی های اخلاقی و آزار و اذیت جنسی متعددی علیه کارکنان آن فاش شد. دو وزیر کابینه انگلیس پست های خود را از دست دادند و تحقیقات گسترده ای درباره آزار و اذیت جنسی و رفتارهای نامناسب از سایر مقام های ارشد حزب محافظه کار و حزب کارگر انگلیس آغاز شد.(تسنیم ۲۰ بهمن ۱۳۹۶ به نقل از رویترز).
11- خشونت خانگی: مسئله خشونت خانگی نیز از مشکلات بدون مرز است و چه در ایران چه دیگر کشورها رواج دارد. عفو بین الملل چند سال پیش در گزارشی اعلام کرد تعدادمرگ و میر ناشی از خشونت خانگی در اروپا بیش از قربانیان سرطان و تصادفات جاده ای است.
12- اعدام: یکی از رخدادهای تکراری و تکان دهنده هرساله آمار #اعدام ها در جهان است. گرچه از 198 کشور عضو سازمان ملل 143 کشور این مجازات را تعطیل کرده اندو آمارها مربوط به اجرای این مجازات در 20 کشور است که بیشترین آنها در 5 کشور اجرا می شود. در عین حال #عفو_بین‌الملل در سال ۲۰۱۸ از کاهش شمار اجرای حکم اعدام نسبت به ده سال گذشته خبر داد. طبق این گزارش در سال 2018 دست‌کم ۶۹۰ نفر در ۲۰ کشور اعدام شده‌اند. این رقم یک سوم کمتر از ۹۹۳ حکم اجرا شده اعدام در سال ۲۰۱۷ است. این آمار تعداد اعدام‌های جمهوری خلق چین را شامل نمی‌شود زیرا چین آمار اعدام‌ها را اعلام نمی کند.
در ژاپن و مالزی تعداد احکام اجرا شده اندک و کمتر از انگشتان یک دست است. در #مالزی مدتی بود اعدام وجود نداشت اما در دوسال اخیر چند مورد اجرا شده و در #ژاپن نیز بین 2تا5 مورد اعدام وجود داشته است.
افزایش بی‌سابقه اعدام‌ در عربستان سعودی: بر اساس گزارش سازمان حقوق بشری ریپرایو، در سال ۲۰۱۹ میلادی ۱۸۴ تن در عربستان اعدام شده‌اند که از میان آنها ۹۰ تن ملّیت خارجی داشته‌اند. همین منبع نوشته است که از میان اعدام شدگان ۹۲ تن به جرم قاچاق مخدرها و ۵۷ تن دیگر نیز به جرم ارتکاب قتل به مرگ محکوم شده‌ بودند. شمار اعدام‌ها در عربستان از سال ۲۰۱۵ افزایش یافته است. در حالی که در سال ۲۰۱۴ میلادی ۸۸ تن اعدام شده بودند یک سال بعد این تعداد به ۱۵۷ نفر یعنی تقریبا دو برابر سال قبل رسید. آماری که تا پیش از سال گذشته(2019) تقریبا ثابت بود و بعد ناگهان به ۱۸۴ تن افزایش یافت.( Euronews فارسی15/۰۱/2020)
حقوق بشر در ایران
وقتی به شرایط ایران باز می گردیم مسائل و مباحث حقوق بشر برای ما عینی تر و ملموس تر می‌شود. در زمینه حقوق بشر در ایران با مشکلاتی مواجهیم که بعضی مختص ما است بعضی جهانی هستند. برای مثال اینکه واقعا #فعال_حقوق_بشر کیست؟ این مسئله گرچه به نظر می رسد مسئله ماست اما ناروشنی آن روی وضعیت نهادهای حقوق بشری بین المللی هم تاثیر منفی گذاشته است. مسئله دیگر اینکه مقولات حقوق بشری چیستند؟ برای مثال آیا #همجنس_گرایی را که امروزه به یک موضوع حقوق بشری تبدیل کرده اند یک موضوع حقوق بشری است؟ در موضوع #قصاص که آیات صریحی از قرآن بر آن دلالت دارد در کشورهای اسلامی چه باید کرد؟ اقلیت های دینی چه گروه هایی هستند؟ و اینکه هیچ اقلیتی را به دلیل عقیده اش نمی توان از حقوق شهروندی محروم کرد. اینها موضوعاتی است که باید به آن پرداخت اما در این نوشتار بیشتر به رخدادها و مصادیقی از آنها اشاره می شود.
اعلامیه جهانی حقوق بشر ۳۰ ماده دارد و حاوی 54 حق و4 تکلیف است از جمله حق مسکن، حق دستمزد عادلانه، حق حیثیت و شرافت، حق مصونیت از بازداشت خودسرانه، حق اوقات فراغت، حق بهداشت، حق آموزش و غیره که جنبه های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دارند اما در جامعه ما فقط جنبه های سیاسی حقوق بشر برجسته می‌شود و اکنون تک تک این حقوق با بحران مواجه هستند و به دلیل محدودیت های صفحات روزنامه و نیز محدودیت های حقوقی و سیاسی آن به فهرستی ناتمام و اشاره وار بسنده می شود.
سازمان ملل برای بسیاری از موضوعات یاد شده گزارشگر ویژه دارد که جداگانه به کشورها از جمله ایران سفر و گزارش تهیه می‌کنند. فقط در موضوع گزارشگر ویژه حقوق بشر اختلاف است ولی گزارشگر امور مسکن و بهداشت و غیره سفر می‌کنند و گزارشات مثبت یا منفی ارائه می کنند. گزارش گزارشگر مسکن معمولا منفی و گزارش در زمینه بهداشت در ایران مثبت بوده است.
1- حق مسکن: یکی از اموری که مردم با آن بطور ملموس سروکار دارند و دست و پنجه نرم می‌کنند مشکل مسکن است. هزینه مسکن در مناطقی از شهرهای بزرگ و بسیاری از نقاط ایران دو تا سه برابر درآمد خانوار است. یکی از عواملی که بخش زیادی از جامعه را زیر خط فقر می‌برد گرانی مسکن و اجاره‌بها است.
2- دستمزد عادلانه: در این باره همین بس که گفته شود حقوق پایه ای که عنوان پایه حقوق از طرف وزارت کار اعلام می‌شود کمتر از خط فقر است که خود دولت آن را مشخص می‌کند.
3- حق دفاع: از حقوقی مهمی است که قانون اساسی آن را تضمین کرده و یک اصل از اصول قانون اساسی را به آن اختصاص داده است. طبق این اصل هرکس متهم می‌شود حق وکیل دارد اما بعدها در قانون عادی به انحای مختلف آن را محدود کرده‌اند. در تبصره ماده ۱۲۸ قانون آیین دادرسی پیشین به قاضی اختیار داده بودند که تصمیم بگیرد آیا وکیل در مرحله بازپرسی و تحقیقات مقدماتی حضور داشته باشد یا نه؟ در نتیجه قضات خاص نوعاً تشخیص شان این بود که وکیل حضور نداشته باشد و در آیین دادرسی بعدی بدتر شد. با وجود آینکه قانون قبلی اصلاح و تبصره حذف گردید و قید شد که در جرایم سازمان یافته و خطرناک و جرائم امنیتی تا یک هفته وکیل حق حضور در مرحله تحقیقات را ندارد هرچند از نظر حقوق بشری قابل پذیرش نبود اما چون یک گام جلوتر از قانون قبلی بود مایه خشنودی حقوقدانان شد اما ۱۵ روز بعد تبصره ماده48 را تصویب کردند که نه تنها این حق را ملغی می کرد که انتخاب وکیل را پس از مجوز حضور به یک لیست از وکلای مورد تایید رئیس قوه قضاییه منوط می کرد.
دو بخشنامه رؤسای قبلی و کنونی قوه قضاییه در مورد پرونده های اقتصادی و الزامی کردن انتخاب وکیل از لیست مورد تایید قوه قضاییه و نیز لغو مرحله تجدیدنظرخواهی برای محکومین در این پرونده ها از مصادیق دیگر محدود سازی حق دفاع است. طبق یکی از بندهای این بخشنامه مدت ابلاغ و اعتراض به رای صادره به ۵ روز کاهش داده شده در حالی که در قوانین رسمی ۲۰ روزه کاری مهلت اعتراض وجود دارد که البته با شیوه هایی قابل تمدید هم بود. در حالی که قوه قضاییه راهبرد خود را مبارزه با فساد اعلام کرده اما این بخشنامه ها ناخواسته یکی از عوامل فساد شده است یعنی وقتی وکلای خاص و محدودی اجازه پیدا می‌کنند پرونده های اقتصادی را عهده دار شوند نتیجه آن ایجاد رانت های بزرگ و حق الوکاله های نجومی است.
طبق این بخشنامه حکم دادگاه قطعی است دیگر فرجام خواهی ندارد. به این ترتیب حق دفاع از متهم و محکوم در مراحل بعدی سلب می شود. چون این محدودیت‌ها در جرائم اقتصادی است فعالان حقوق بشری و سیاسی مسکوت نهاده اند به ویژه که بیم دارند متهم به دفاع از فساد اقتصادی شوند در حالی که از منظر حقوق بشری سلب حق دفاع از هر متهمی با هر اتهامی جایز نیست.
4- حق مصونیت از بازداشت خودسرانه: یعنی هیچ کس را نمی توان بدون احضاریه بازداشت کرد و طبق اصل32 قانون اساسی هر فرد به محض بازداشت شدن باید بلافاصله تفهیم با ذکر دلایل اتهام شود اما موارد و مصادیق زیادی وجود دارد که این اصل قانون اساسی و حقوق بشری رعایت نمی شود.
5- اصل 27 قانون اساسی و حق تجمعات آزاد: آمار احکام صادره برخی شعبات ویژه با اتهام اجتماع و تبانی برای برهم زدن امنیت کشور که عمدتا مربوط به شرکت افراد در تجمعات مسالمت آمیز یا فعالیت های انجمنی است نشانگر وسعت بی توجهی به این اصل قانون اساسی است. دولت روحانی مصوبه ای برای مشخص کردن مکان هایی مناسب به منظور تجمعات اعتراضی گذراند که دیوان عدالت اداری آن را باطل کرد.
6- حق آب و هوا: در شهرهای کلان آمار تکان دهنده مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا از مصادیق دیگر بحرانی بودن حقوق بشر است. اعلام کرده اند که روزی ۱۵ نفر بر اثر آلودگی هوا در تهران جان می دهند که جمع سالانه آن رقم قابل توجهی در حد قتل عام می شود. این در حالی است که مشکل به سادگی قابل حل شدن است و در بسیاری از کشورهای جهان آن را حل کرده اند ولی در ایران به دلیل دیدگاه‌های ناصواب سیاسی و مدیریتی این مسئله لاینحل مانده و همچنان قربانی می گیرد. در بعضی از کشورها استفاده از ماشین های بنزینی را محدود کرده و ماشین های هیبریدی را تشویق کرده اند در حالی که در ایران پس از برجام، قرار داد با یک شرکت سازنده ماشین های هیبریدی بخاطر داشتم شریک آمریکایی با اعمال فشارهای فراقانونی لغو شد.
حق آب از حقوقی است که پایتخت‌نشینان فعلاً کمتر متوجه آن هستند اما در برخی مناطق کشور مانند سیستان و بلوچستان می‌توان فقدان آن را به خوبی لمس کرد. روستا هایی که مردم آب بارندگی زمستانی و بهاره را در انباری میان روستا ذخیره می کنند و این آب انبار برای استحمام و شرب در طول سال مورد استفاده قرار می‌گیرد و به دلیل راکد بودن آلودگی پیدا می کند.
7- اعدام یا #مجازات_سلب_حیات: یکی از اتفاقات نیکویی که در سال‌های اخیر رخ داد تصویب “قانون اصلاح قانون مواد مخدر” بود که سبب شد آمار مجازات اعدام بسیار کاهش یابد اما این راه باید همچنان ادامه پیدا کند زیرا راه های قانونی برای محدودتر کردن این مجازات همچنان وجود دارد. یکی از آنها ممانعت از ادامه اعدام های زیر ۱۸ سال است که قانون مجازات اسلامی در ماده ۹۱ راه را گشوده اما متاسفانه بعضی از قضات هنوز از آن ایهام ماده در جهت ادامه صدور احکام اعدام برای جرائم زیر 18 سال استفاده می کنند.
پایان
وضعیت حقوق بشر در ایران برای بسیاری از شهروندان قابل مشاهده و درک و ملموس است و از طرفی رسانه ها نمی توانند چنانکه بایسته است به همه ابعاد آن بپردازند از اینرو به همین اندازه بیان فهرست وار بسنده می شود.
کانال گفتارهای باقی
https://t.me/emadbaghi
اینستاگرام emadeddinbaghi
وبسایت www.emadbaghi.com
فیس بوک Emadbaqi@