اگر «صلح» اندیشه بنیادین ما باشد…

عمادالدین باقی
بسیاری از ما به راستی و به درستی مفاهیم صلح و حقوق بشر را پذیرفته ایم و به آن احترام می گذاریم اما صرفِ باورِ کلی، کافی نیست. باور جزیی و مهم تر از آن پایبندی به لوازم و نتایج آن است که می تواند میان ما و مخالفان صلح و حقوق بشر تمایز بگذارد و باید در زبان و ادبیات ما در ذهن و ضمیر ما و در قضاوت و عملکرد ما تجلی کند. برای مثال اگر باور به صلح، اندیشه بنیادین ما باشد چگونه سخن بگوییم؟
باید به گونه ای سخن گفت که اگر چون آب ریختن بر آتش جنگ هم نیست ولی حتی به اندازه یک فوت بر آتش نهفته در زیر هیزم دمیده نشود. می خواهم تصمیم اخیر العبادی و واکنش هایش در ایران را مثال بزنم. حیدرالعبادی گفت: اساساً ما مخالف تحریم در منطقه هستیم. محاصره و تحریم، نظام‌ها را تضعیف نمی‌کند بلکه جوامع را نابود می‌کند… ما تحریم را خطایی راهبردی و نادرست می‌دانیم “اما برای حفظ منافع مردم خود به آن پایبند خواهیم بود. از آن حمایت نمی‌کنیم اما به آن پایبندیم(سه شنبه ۱۶ تیرماه97).سعد الحدیثی سخنگوی دولت عراق نیز ضمن اعلام پایبندی به تحریم‌های آمریکا علیه ایران گفت که این کشور به معاملات دلاری خود با ایران پایان می‌دهد(ایسنا جمعه۱۹ مرداد97)
در فضای مجازی واکنش های تند و گسترده ای دیده شد که در نگاه نخست نشانه غیرت ملی است و البته برخی هم از سر مچ گیری و “دیدی حالا” و تودهنی زدن به حکومت ایران بود، در عین حال همه را از باب مشترک بودن در دفاع از ایران محترم می شماریم. برخی از انها توییت های افراد ناشناخته اند و می توان گفت موضع رسمی ایران تلقی نمی شوند ولی وقتی فراوانی اش بالا رفت به یک جو تبدیل می شود و بیش از تقابل دولت ها و سیاست ها، بوی تقابل ملت ها می گیرد. می دانم همین جا روی کلمه ملت هم واکنش نشان خواهند داد و سخن از دولت-ملت های جعلی پس از فروپاشی عثمانی و جنگ جهانی اول خواهند گفت اما یک صلح طلب باید بر پایه اسناد معتبر بین المللی سخن بگوید نه اینکه در تاریخ وضع مرزها و ملت ها چه بوده است. امروز ملت ها و مرزهای شناخته شده بین المللی معتبرند و کمترین خدشه در ان، صلح جهانی را به خطر می اندازد چون در میان تمام ملت ها، جنگ حدود و ثغور در تاریخ شان وجود دارد و چون دیوی است که اسناد بین المللی آن را در شیشه کرده اند و نباید ان را شکست.
در این میان واکنش های افراد تندرو و بی منطق که هر از گاهی با سخنان شان بلوا می نمایند و هزینه ای به گرده ملت تحمیل می کنند دور از انتظار نیست مانند اینکه می گویند ما به حوثی ها گفتیم نفتکش های سعودی را بزنند و یک خبرگزاری شناخته شده و نیمه رسمی منتشر می کند و بعد مسئولان کشور مجبور به تکذیب می شوند و….چنانکه در یادداشت پیشین در کانال تلگرامی نگارنده درباره موضع قاطع اتحادیه اروپا در برابر تهدیدهای ترامپ علیه شرکت های اروپایی نوشته شد، ما می دانیم که اتحادیه اروپا ممکن است نتواند شرکت های اروپایی را وادار به سرپیچی از تحریم های امریکا کند اما همین که اجماع سیاسی میان امریکا و اروپا بهم ریخته و ترامپ با خروج یکجانبه از برجام و تحقیر اروپا در ایجاد این وضعیت نقش داشته فرصتی مطلوب برای ایران است و در این وانفسا جریانی در ایران می خواهد اتحادیه اروپا را بترساند و بار دیگر متحد امریکا نماید.
کسانی که باوری به صلح ندارند خودشان نمی خواهند بجنگند بلکه می خواهند مردم را به دام جنگ بکشانند. در این میانه شایسته است اظهارات اصلاح طلبان خردورز به نحوی باشد که بیانگر تفاوت دیدگاه صلح طلبانه شان با جنگ طلبان باشد. حتی کسانی که سخنان شان موضع رسمی کشور نیست اما به اعتبار جایگاه گذشته یا کنونی سیاسی شان بیش از توییت های افراد عادی مورد توجه قرار می گیرند. یک چهره اصلاح طلب دوست داشتنی و اندیشمند می گوید من از ابتدا می گفتم نباید مانع تجزیه عراق شویم. هرچند برای این سخن دلایل تاریخی دارد اما این نوع سخنان در شرایطی که همه از قدرت رسانه ای امریکا و سعودی و بسترهای تاریخی و ذهنی و روانی در عراق آگاه هستیم و می دانیم کمترین سخن از یک فرد عادی را هم می توانند در عراق بزرگنمایی کنند، نوعی القای موافقت ایرانیان با تجزیه عراق و برانگیختن حس شدید ناسیونالیستی در این کشور و احیای جنگ عرب و عجم و سوق دادن انها به حمایت از تجزیه ایران است زیرا این تصور به وجود می اید که ازطریق تجزیه یک کشور می توان خطر کشوری را دفع کرد و ان را کوچک و ضعیف و درگیر ستیزه های درونی ساخت. این سخنان درباره اینکه ایران نباید هزینه جلوگیری از تجزیه عراق را بپردازد هدفش حمایت ازتجزیه عراق نیست و می توان یک نظریه کارشناسی تلقی و از کنار آن عبور کرد اما کاربران فراوانی در فضای مجازی که مدعی صلح طلبی هم هستند چنان سخنان سکتاریستی و قومیت گرایانه می پراکنند و از تضاد عرب و عجم می گویند که گویی ناخواسته می خواهند بستر جنگی دیگر را فراهم کنند.
مردم ایران قبلا هزینه سنگین سخنان ناسنجیده سیاستمداران را پرداخت کرده اند و نباید ان تکرار کرد اما این بار این اشتباه را برخی از کاربران فضای مجازی مرتکب می شوند که در شکل دهی افکار عمومی مؤثر واقع می شود و فردا خودشان در صف نخست مخالفان تنش های پدید آمده قرار می گیرند. عرصه سیاست، عرصه سیطره عقلانیت است نه عواطف.
از صلح طلبان انتظار سخن سنجیده تر می رود در حالی که افراد تندرودر مناصب مختلف هر از گاهی سخنان جنگ طلبانه می گویند و با واکنش عاطفی هزینه های ناخواسته تحمیل می کنند و به هیچکس پاسخگو نیستند. فضای مجازی که در واقع رسانه های عصر دیجیتال شده و در صورت پاسخگو شدن شان می توانند امتداد رکن چهارم به شمار آیند باید در خدمت صلح باشد نه جنگ، باید نسبت به تک تک کلمات خود احساس مسئولیت کنند و پیامدهای آن را ارزیابی کنند. به قول امام علی سخن تا از دهان مان بیرون نیامده اسیر ماست اما وقتی بیرون جهید دیگر ما اسیر آن هستیم.
سخن کز دهان، ناهمایون جهد
چو ماری است کز خانه بیرون جهد(ابو شکور بلخی)
اولا واکنش رسمی را باید به دستگاه دیپلماسی سپرد. قرار نیست تکلیف همه مسایل کلان و غامض اقتصادی و سیاسی و فلسفی در فضای مجازی و توییتر روشن شود. دیگر اینکه در همین فضا نیز می توان سنجیده تر سخن گفت و دوراندیشانه به پیامدهای سخن خود نیز بنگریم. به این واقعیت هم باید توجه کرد که بلافاصله پس از سخنان نخست وزیر و سخنگوی دولت عراق شخصیت ها و گروه های مختلف عراقی به آن اعتراض کردند و نباید آنها را نادیده گرفت و با برخی سخنان منصرف شان کرد باید به زبان دیپلماتیک تر سخن گفت. در حالی که سال هاست علیرغم اینکه سازمان ملل، ایران را مستحق دریافت غرامت ازعراق شناخته ولی دیگر حرفی از غرامت ایران در جنگ8 ساله نیست یک چهره دوست داشتنی اصلاح طلب در واکنش به موقع به اظهارات العبادی می گوید «دولت عراق مطابق ماده ۶ قطعنامه ۵۹۸ ۱۱۰۰ میلیارد دلار بابت غرامت خسارات مستقیم جنگ تحمیلی به ایران بدهکار است؛ دولت ایران با لحاظ تنگناهای مردم عراق در مطالبه این غرامت تعلل کرده است؛ اکنون نخست‌وزیر عراق به‌جای جبران، با تحریم‌های ظالمانه علیه مردم ایران همراهی می‌کند!»(دکتر محمود صادقی) و یک نماینده پارلمان عراق هم پاسخی تندتر می دهد و خواستار غرامت خون کشته شدگان القاعده در عراق می شود.
اگر گفته شود: خوب است دولت ایران هم درباره غرامت مصوب سازمان ملل از دولت عراق و یا هزینه های مالی و جانی برای دفاع از آن کشور از دولت عراق یاد می گرفت دیپلماتیک تراست. ضمن اینکه برخی افراد گفته اند چرا تا امروز درباره غرامت ایران سکوت کردید و پس از موضع العبادی یاد طلب ایران افتادید، در حالی که مسئول بی اعتنایی حکومت به حقوق ایران در این سال ها کسان دیگری هستند. مسئولان ایرانی باید بیاموزند که در همه دنیا برای دولت ها منافع و امنیت مستقیم مردم شان اولویت دارد حال آنکه سال هاست قربانی سیاست های نادرست و افراطی شده است.
بدون شک سکوت و انفعال در برابر سخنانی از نوع آنچه نخست وزیر و سخنگوی دولتش بیان کردند نادرست است اما یک باورمند به صلح می تواند به زبان دیپلماتیک و رعایت مقتضیات صلح طلبانه سخن بگوید: دولت و ملت عراق دولت و ملتی مستقل هستند و طبیعی است که بر اساس منافع ملی خود تصمیم بگیرند. ما هم ضمن احترام به تصمیم هر دولت مشروع و قانونی، این همزبانی با تحریم های امریکا را برخلاف منافع مشترک دو کشور ایران و عراق دانسته و نادیده گرفتن خون ها و هزینه های ایران در دفع بعثی ها و داعش و القاعده از عراق می دانیم که داشت موجودیت ان را از بین می برد. ما معتقدیم همسایه ها برای همدیگر می مانند و بهتر بود دولت عراق منافع ملی خود را در تقابل با منافع مشترک نمی دید. ما می دانیم که دولت امریکا حتی اروپای مستقل و مقتدر را تحت فشار قرار داده است و دولت عراق هم تحت فشار است اما رفتارهای بهتری هم وجود داشت.(با حذف چند کلمه توسط نگارنده در روزنامه سازندگی، یکشنبه21مرداد1397 منتشر شد)
کانال گفتارهای باقی
https://t.me/emadbaghi
اینستاگرام emadeddinbaghi
وبسایت www.emadbaghi.com
فیس بوک Emadbaqi@