🌓 منطق زور جهانی(درباره رای دادگاه لاهه و شکایت آفریقای جنوبی از اسراییل)

👤عمادالدین باقی
📜سرمقاله روزنامه سازندگی،ش ۱۶۲۶ یکشنبه ۸ بهمن ۱۴۰۲

✍️دیوان بین المللی دادگستری که مقر آن در لاهه است و به همین دلیل به دادگاه لاهه معروف شده بیانیه خود درباره شکایت آفریقای جنوبی از حکومت اسراییل را صادر کرد. آفریقای جنوبی در شکایتی به لاهه آنچه را که در غزه رخ می‌دهد به عنوان نسل‌کشی توصیف کرده بود.
شگفت انگیز این است که اغلب رسانه های فارسی و بعضاً  غیر فارسی آن را تحت عنوان «صدور حکم دادگاه لاهه» منتشر کردند که این تیتر انتظاراتی را به وجود آورده و قضاوت‌های نادرستی را در پی می‌آورد. درحالی که این خبر در وبسایت خود دیوان تحت عنوان Press release منتشر شده که به معنای بیانیه مطبوعاتی است ( لینک مستقیم بیانیه دادگاه در زیر مقاله آمده است). در اخر ان هم امده است: بیانیه های مطبوعاتی دادگاه توسط دفتر ثبت آن فقط برای اهداف اطلاع رسانی تهیه می شود و سند رسمی را تشکیل نمی دهند.اما در متن بیانیه همین تصمیم را هم الزام اور دانسته و گرچه حکم نهایی نیست ولی تعبیر its Order  را به کار برده است.
نکته مهمی که نادیده گرفته شده این است که قرار نبوده لاهه در این مرحله حکمی صادر کند. یک پرونده عادی و فردی در بسیاری از کشورها به ویژه ایران، گاهی ماهها و حتی ممکن است چند سال طول بکشد و روند رسیدگی و صدور حکم در پرونده ای مانند شکایت افریقای جنوبی علیه اسراییل ممکن است چند سال طول بکشد. در شروع بیانیه آمده است «به دنبال درخواست دولت افریقای جنوبی، دادگاه اقدامات موقت را اعلام می کند». در ادامه هم امده است «آفریقای جنوبی از دادگاه درخواست کرد که اقدامات موقتی را به منظور «محافظت در برابر بیشتر، شدید وصدمات جبران ناپذیر به حقوق ملت فلسطین بر اساس کنوانسیون نسل کشی» و «به اطمینان از پایبندی اسرائیل به تعهدات خود بر اساس کنوانسیون نسل کشی برای عدم دخالت در آن نسل کشی، و برای جلوگیری و مجازات نسل کشی انجام دهد».
رئیس دیوان بین‌المللی دادگستری نیز گفته است که این دادگاه فعلا درباره وقوع یا عدم وقوع نسل‌کشی توسط اسرائیل در جنگ غزه تصمیم نمی‌گیرد بلکه احتمال انجام آن را بررسی می‌کند..
در بیانیه تلویحا دیوان آمده است: فعلا درباره وقوع یا عدم وقوع نسل‌کشی در غزه تصمیم نمی‌گیریم. این جمله به دلیل این است که دادگاه از لحاظ حقوقی اکنون در مرحله صدور رای نیست اما طرفین نزاع جدالی راه انداخته اند و دربرخی رسانه‌ها همین جمله را به گونه ای تیتر کردند که گویی لاهه شکست خورده یا دو پهلو موضع گرفته یا به نفع اسرائیل عمل کرده است. بعضی تیتر زدند«دادگاه لاهه: عملیات نظامی اسرائیل باید متوقف شود» بعضی هم تیتر زدند: «شکست وجدان حقوقی جهان: دادگاه لاهه خواستار توقف حملات اسراییل به غزه نشد».
تبلیغات‌چی های اسراییل در شبکه های اجتماعی گفتند لاهه فقط اظهار داشته که «اسراییل نسل کشی نکند! نگفته است که نسل کشی می کند»، «حالا دیدید که لاهه نسل کشی را تایید نکرد» و…البته اگر لاهه صراحتا هم تایید می کرد می گفتند اعتباری ندارد چون تحت تاثیر چپ ها است. یعنی در هر صورت عده ای که مدافع جنایات اسراییل یا مخالفند بر نظر خودشان می مانند.
برخلاف این‌‌گروه خیلی ها شادمان شدند. افریقای جنوبی آن را یک «پیروزی قاطع» برای حقوق بین‌الملل و «گامی مهم در تلاش برای عدالت برای مردم فلسطین» خواند. اسپانیا از ان استقبال کرد. تشکیلات خودگردان فلسطین اعلام کرد که این رای نشان می‌دهد که «هیچ دولتی فراتر از قانون نیست و کشورها اکنون تعهد قانونی واضحی برای پایان دادن به جنگ نسل‌کشی اسرائیل علیه مردم فلسطین در نوار غزه دارند» و حماس تصمیم دیوان را «تحول مهمی دانست که به انزوای اسرائیل و محکوم کردن جنایات آن در نوار غزه کمک می‌کند». نتانیاهو، نخست وزیر نیز گفت: «اتهام نسل کشی علیه اسرائیل نه تنها دروغ است، بلکه ظالمانه است و مردم شریف در همه جا باید آن را رد کنند»و این پرونده را داستانی به شدت تحریف شده دانست.
دادگاه به حسب حقوقی دستور آتش بس دائمی صادر نکرده و صرفا درخواست کرده است که نسل کشی نکند نه اینکه جنگ را پایان دهد هرچند فهرست موارد درخواستی از اسراییل در این بیانیه زیاد است ولی اسراییل همچنان به کشتار ادامه خواهد داد.
برفرض این که دادگاه لاهه رای نهایی صادر می کرد هم لزوما چیزی را عوض نمی کرد زیرا احکام دیوان بین‌المللی دادگستری گرچه از نظر قانونی الزام آور است و در همین بیانیه هم آمده است« دادگاه در دستور خود که دارای اثر الزام آور است، اقدامات موقت زیر را ذکر می کند» اما هیچ  ضمانت اجرایی برای آن وجود ندارد به همین دلیل احکام این دادگاه بسته به موقعیت طرف محکوم، عملی شده یا نادیده گرفته می شود.
در صورتی که طرف محکوم، قدرت نداشته باشد و قدرت های بزرگ اراده کرده باشند حکم قطعی می تواند مستمسکی برای اقدام عملی شود و در صورتی که طرف محکوم، صاحب قدرت باشد فقط یک نتیجه تبلیغی دارد چنانکه این دادگاه در جریان حمله به اوکراین به روسیه دستور داد تهاجم خود را متوقف کند ولی در عمل اعتنایی به آن نشد.
بنابراین، حکم دادگاه فقط موازنه روانی و تبلیغی را برهم می زند ولی در موضع فعلی نسبت به شکایت آفریقای جنوبی، چون‌ حکم قطعی در کار نبوده شاید موازنه هم تغییر چندانی نکند.
این واقعیت ها نشان می دهد در دنیا منطق زور حرف اول و آخر را می زند‌، در عین حال وجود همین نهادها گاهی نقش ترمز را دارند. همین که وجود آن فرصتی برای شکایت آفریقای جنوبی فراهم‌ می کند و دنیا شاهد سخنان افشاگری  وکلا می شود بسیار ارزشمند است. در جهانی که منطق زور حکومت می کند فقدان این نهادها شرایط را وخیم تر می کند. این وضعیت شبیه کشورهایی است که زور بر قانون برتری دارد ولی به دلیل این ناهنجاری نمی توان قانون را از اعتبار انداخت و اندک نهادهایی که برای صیانت از قانون می مانند را باید تقویت کرد نه اینکه حذف یا تضعیف کرد و نادیده گرفت.
در دنیایی که قدرت های جهانی برای حمایت از اسراییل بسیج شده اند ممکن است این دادگاه در نهایت هم نتواند علیه اسراییل رای بدهد و اگر رای دهد نیز چیزی تغییر نکند چنانکه مجمع عمومی سازمان ملل متحد و شورای امنیت از سال ۱۹۴۷ میلادی تاکنون ۵۱۲ قطعنامه در مورد اسراییل و فلسطینیان و غالبا علیه اسراییل تصویب کرده‌اند(به فهرست قطعنامه ها در لینک های پایان مقاله مراجعه کنید) و اینها غیر ازقطعنامه های نهادهای حقوق بشری و اتحادیه اروپا است.
اما همین که برخلاف خواست قدرت ها در همین بیانیه ای که بسیاری تحت عنوان حکم دادگاه از آن یاد کردند به سود اسراییل موضع نگرفته بلکه به زیان آن بوده، نشانه مقاومت در برابر آنهاست. همین بیانیه گرچه به رغم الزام آور بودنش ضمانت اجرایی ندارد اما تداوم حمایت از اسرائیل را برای حامیانش دشوار می‌کند.
همین که دادگاهی که حکم اصلی اش باید چندسال دیگر صادر شود اکنون چنین‌ موضعی گرفته است اهمیت دارد. درست است که فقط گفته مراقب نسل کشی باشد و…. ولی وقتی دادگاه به اسرائیل هشدار می دهد که باید تمام اقدامات لازم را برای جلوگیری از«اقداماتی که ممکن است تحت کنوانسیون نسل‌کشی سازمان ملل متحد قرار گیرند، اتخاذ کند» و می افزاید: باید از هرگونه تحریک در راستای نسل‌کشی «جلوگیری» و آن را «مجازات» کند،معنایش این است که اگر متوقف نکند معلوم است حکمی که در آینده صادر می شود چه خواهد بود.بنابراین:
۱-با توجه به درخواست دولت افریقای جنوبی ( که در بالا به نقل از بیانیه دیوان ذکر شد) از لحاظ حقوقی این رای کاملا به نفع افریقای جنوبی و درخواست ان است. آنچه مسلم است اینکه دولت افریقای جنوبی به دولت های عربی و اسلامی شرف دارد. دهها کشور اسلامی و عربی با ثروت عظیم و ابزارهایی که دارند حرکت موثری نکردند و تنها از بیم مردم خود چند موضع سیاسی و نمایشی اتخاذ کردند و حتی در حد قطع روابط اقتصادی یا احضار سفیر هم اقدامی نکردند ولی در آفریقای جنوبی که بیشتر به مسیحیت گرایش دارد ضمن اینکه پارلمان آفریقای جنوبی با اکثریت آراء رأی به اخراج سفیر اسرائیل و قطع کامل روابط دیپلماتیک با این رژیم داد، دولت سکولار افریقای جنوبی دست به یک حرکت حقوقی زد و از ظرفیت های بین المللی استفاده کرد و نشان داد برخلاف آنها که این نهادها را بیهوده می دانند می توان به موقع در دفاع از صلح و امنیت جهانی از آنها استفاده کرد. حرکت دولت آفریقای جنوبی هزاران برابر رجزخوانی های انقلابی نمایانه در دنیا اثر گذار بود. دیوان در اصل مرکب از 15 قاضی است ولی دربیانیه صادره در بعضی بندها آمده با پانزده رای موافق در برابر دو و در بعضی با شانزده رای موافق در برابر یک تصویب شده است که نوعی اجماع است و صدور چنین  بیانیه ای با چنین اجماعی دستاورد بزرگی است.
۲- تجربه جهان پس از اعلامیه جهانی حقوق بشر نشان می‌دهد کشورهای دموکراتیک و مدافع ارزش‌های لیبرال در واقع این ارزش‌ها را برای خود و شهروندانشان خواسته‌ و رعایت کرده‌اند اما ملت‌های دیگر انسان‌های درجه ۲ به شمار رفته‌اند و نشان می‌دهد که ما نیاز به انسانگرایی جهانی داریم. پر واضح است که منافع ملی مقدم است و هر کشوری در درجه اول به فکر مصالح مردم خویش است و اتفاقاً یکی از بزرگترین انتقادات بسیاری از مردم ما به حکومت کنونی همین است که اگر مثلاً روسها به خاطر منافع خودشان بارها به ایران خنجر زده‌اند و یا متحد خود را قربانی کرده‌اند و همه قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران را امضا کرده اند به خاطر اصل تقدم منافع خودشان است و مسئولان جمهوری اسلامی باید از آنها یاد بگیرند نه اینکه وقتی دولت روحانی در پی قطع صدور گاز روسیه به اروپا می گوید ما گاز اروپا را تامین می کنیم تا به این وسیله درآمدی برای کشور ایجاد و اروپا را به خود وابسته کند و ابزاری برای چانه زنی داشته باشد رئیس روزنامه کیهان بنویسد این کار خیانت به دوست متحد است.
اما از منظر دیگر، تداوم بحران حقوق بشر در جهان به خاطر فقدان انسانگرایی جهانی است. به جای انسانگرایی بومی و ملی و آیینی و منطقه ای نیاز به ترویج انسانگرایی جهانی داریم. اینکه ما نقض حقوق بشر و ارتکاب جرم و‌جنایت و‌ جنگ را از سوی هر دولتی که باشد ولو دولت دوست و متحد، محکوم‌ کنیم. در جهان کنونی وجود نهادهای حقوق بشری معتبر و یا دادگاه لاهه و بیانیه ای که صادر کرد روزنه امیدی است برای عزیمت به جهان مطلوب.

Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide in the Gaza Strip (South Africa v. Israel)
https://www.icj-cij.org/case/192

فهرست قطعنامه‌های سازمان ملل در مورد فلسطین

https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%82%D8%B7%D8%B9%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%84%D9%84_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF_%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%DB%8C%D9%86

قطعنامه‌های شورای امنیت در مورد اسرائیل

https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%82%D8%B7%D8%B9%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF_%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84

📡 کانال گفتارهای باقی https://t.me/emadbaghi
وبسایت www.emadbaghi.com

اینستاگرام https://instagram.com/emadeddinbaghi
فیس بوک https://facebook.com/Emadbaqi