عمادالدین باقیمنتشر شده در روزنامه اعتماد، دوشنبه18مهر1401 ص1و2
✍️خبرهای منتشر شده در شبکه های اجتماعی و رسانه های رسمی نشان می دهد که در میان چند هزار بازداشتی در کل کشور، بخش قابل توجهی از کودکان و نوجوانان قرار دارند. وضعیت ملتهب مدارس و گزارش های مصوری که از دخالت اقشار دانش آموزی به دست میرسد نشان می دهد موضوع بازداشت های کودکان و نوجوانان وارد مرحله حاد تری می شود. عدم توجه به ضرورت های دادرسی ویژه اطفال می تواند خود به سرچشمه بحران های دیگری تبدیل شود. جمهوری اسلامی ایران با الحاق به کنوانسیون حقوق کودک در اسفند 1372 به این سند متعهد است و باید مو به مو آن را اجرا کند. این سند، کشور عضو را موظف به تطبیق قوانین داخلی با مواد کنوانسیون کرده است و این امر کم و بیش در قوانین ایران لحاظ شده است و طبعا دستگاه قضایی و امنیتی باید به قوانیم مصوب خود جمهوری اسلامی پایبند باشند. دو نکته کلیدی که باید در دادرسی بازداشتی های زیر 18 سال در این روزها بسیار مورد توجه قرار گیرد عبارتند از:
1- بازپرسی یا بازجویی متهمان یکی از مهمترین و حساس ترین موضوعات این روزها در ارتباط با دادرسی این افراد است. متاسفانه در سیستم حکومتی و امنیتی، تمایز گذاری لازم میان گروههای مختلف بازداشت شده انجام نمی شود و همه را با عنوان واحدی به بازداشت و بازجویی می برند. حتی خبرها حاکی از این است که مقرر شده همه بازداشتی ها را ماموران امنیتی رسیدگی کنند و البته این رویه در حوادث گذشته نیز وجود داشته است. نسبت دادن اتهامات امنیتی با ادبیات امنیتی به کودکان، مغایر با قوانین ایران و اسناد حقوق بشری است. حتی از نظر دینی کودکانی که در نبرد مشارکت داشتند از مجازات معاف بودند.
از نظر اصول و قواعد حقوق بشری، قوانین داخلی و قواعد شرعی، دادرسی گروه های سنی کودکان و نوجوانان باید کاملا متمایز باشد. آیین دادرسی اطفال و نوجوانان دارای ویژگیهایی چون پرهیز از دادرسی و رعایت تضمینات حقوقی متهم است. الزامی بودن حضور وکیل، نگاه ارفاقی، از ضرورت های دادرسی کودکان و نوجوان است. اغلب کشورهای جهان در قوانین خود افراد زیر ۱۸ سال و در بعضی از کشورها زیر ۱۹ یا زیر ۲۱ سال را کودک و نوجوان به شمار آورده اند. این گروه های سنی در دادگاه اطفال و طبق قوانین مربوط به اطفال به پرونده‌شان رسیدگی می‌شود.
طبق ماده ۳۰۴ قانون آیین دادرسی کیفری در ایران «به کلیه جرائم اطفال و افراد کمتر از هجده سال تمام شمسی در دادگاه اطفال و نوجوانان رسیدگی می‌شود و در هر صورت محکومان بالای سن هجده سال تمام موضوع این ماده، در بخش نگهداری جوانان که در کانون اصلاح و تربیت ایجاد می‌شود، نگهداری می‌شوند» و حتی می افزاید« هرگاه در حین رسیدگی سن متهم از هجده سال تمام تجاوز نماید، رسیدگی به اتهام وی مطابق این قانون در دادگاه اطفال و نوجوانان ادامه می یابد و متهم از کلیه امتیازاتی که در دادگاه اطفال و نوجوانان اعمال می‌شود، بهره مند می‌گردد».
دستورالعمل صادره برای رسیدگی به پرونده افراد در دستگاه های امنیتی و نوع بازجویی ها از آنان آثار ویرانگری خواهد داشت که مرور زمان آن را نشان خواهد داد. این موضوع واجد اهمیت است که برای بازجویی اطفال باید آنها در فضایی غیر امنیتی توسط افرادی که آموزش‌های ویژه دیده و دارای تخصص های لازم در حوزه روانشناسی باشند انجام شود و تاکید می شود که ترجیحا هم بازپرس باید زن باشد. رسیدگی به پرونده متهمان زیر 18 سال انقدر حساسیت دارد که حتی برای رعایت وضعیت روحی و روانی انها بازجویی هم می تواند منتفی شود و در موقعیت و شرایط مناسبی انجام گیرد به حدی که حتی ماده ۴۱۴ قانون آیین دادرسی کیفری ایران می گوید: «هرگاه مصلحت طفل موضوع ماده(۳۰۴) این قانون، اقتضاء کند، ممکن است تمام یا قسمتی از دادرسی در غیاب او به عمل آید» و البته با حضور وکیل تعیینی متهم.
2- نگهداری و بازداشتگاه:
نخست اینکه با عنایت به ماده 304 آیین دادرسی نتیجه صدور قرار بازداشت برای بزرگسالان اعزام به زندان است ولی برای افراد زیر 18 سال اعزام به کانون اصلاح و تربیت است نه زندان.
در گذشته گزارش های ناگواری درباره نگهداری نوجوانان در بندهای بزرگسالان وجود داشته که مغایر با قانون آیین دادرسی کیفری و دادرسی افتراقی ویژه اطفال بوده و آثار مخربی برجای گذاشته است. شنیده ها از خانواده های بازداشت شدگان اخیر نیز حاکی است برخی از انها در بازداشتگاه های مواد مخدر و درکنار سایر متهمان بزرگسال قرار داده اند. شاید به دلیل ظرفیت بازداشتگاه ها و وفور بازداشتی ها امکان این تفکیک وجود نداشته ولی تبدیل قرار بازداشت به قرارهای خفیف تر تنها راه جلوگیری از این فاجعه است.
امید است مسئولان قضایی و امنیتی با بذل توجه ویژه به این موارد، هم پایبندی به قانون را رعایت کنند و هم از بروز حوادث تلخ و جبران ناپذیر پیشگیری نمایند.
کانال گفتارهای باقی
https://t.me/emadbaghi
وبسایت
emadbaghi.com
اینستاگرام
https://instagram.com/emadeddinbaghi
فیس بوک
https://facebook.com/Emadbaqi
لینک روزنامه اعتماد
https://www.etemadnewspaper.ir/fa/main/detail/191558/%D8%B6%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B2%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D9%87-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86
