انگاره‌های آخرالزمانی در جنگ جاری خاورمیانه

گروه جامعه‌شناسی دین انجمن جامعه‌شناسی ایران، نشستی با عنوان مذکور را در تاریخ سه‌شنبه ۲۹ آبان ۱۴۰۳ در باشگاه اندیشه برگزار کرد. عمادالدین باقی، ماشاالله شمس‌الواعظین و احمد زیدآبادی سخنرانان برنامه و آقای هادی درویشی مدیر نشست بودند

گزارش مشروح سخنان باقی در روزنامه سازندگی پنج شنبه1 آذر1403 ص1و2 نیز گزارش تفصیلی مباحث نشست در روزنامه هم میهن، پنجشنبه 1 آذر ۱۴۰۳ص1و6و7 منتشر شد

من قرار بود فقط به عنوان مدیر فعلی گروه جامعه شناسی دین انجمن جامعه شناسی ورودیه بحث را داشته باشم و مقصود از این عنوان و نشست را توضیح بدهم و چهار سخنران در نظر گرفته شده بود که دونفر موقعیت نداشتند لذا ورودیه من هم حکم یکی از سخنرانی ها را پیدا خواهد کرد.

ما تعمدا عنوان جنگ های مذهبی را به کار نبردیم چون ممکن است جنگی مذهبی باشد اما ویژگی آخرالزمانی نداشته باشد. جنگ‌های مذهبی زیادی در تاریخ وجود داشته و امروز هم وجود دارد که نمی توان چون مذهبی هستند به آنها صفت آخرالزمانی داد. برای مثال جنگ های صلیبی که چند قرن طول کشید و با حمله مسیحیان به بیت المقدس شروع شد وبا پیروزی مسلمانان خاتمه یافت. ۹ جنگ صلیبی واقع شده که جنگ مذهبی تمام عیار بود اما به ندرت ویژگی آخرالزمانی داشته‌اند.

جنگ با مغولان طرف جنگ مذهبی نبود اما شیعیانی که با مغولان مبارزه می‌کردند تحت تاثیر انگارهای آخرالزمانی قرار داشتند. سربداران با این پندار که وقت پایان جهان و ظهور منجی است هر جمعه به بیرون شهر به پیشواز مهدی موعود می‌رفتند و اینان بودند که در برابر مغولان ایستادند.

جنگ طولانی صفویان و عثمانیان که نزدیک به ۲۰۰ سال (البته با وقفه‌های مختلف) طول کشید جنگی مذهبی بود اما آخرالزمانی نبود.

جنگ مسیحیان و مسلمانان سودان که سرانجام در ۹ ژوئیه ۲۰۱۱/ ۱۸ تیر ۱۳۹۰ سودان جنوبی که حدود یک چهارم جمعیت را تشکیل می داد به عنوان کشوری مسیحی از سودان جدا شد و سازمان ملل متحد استقلال آن را به رسمیت شناخت هرچند هنوز سودان شمالی دنبال یکپارچگی است.

جنگ بین ارمنستان و ترکیه که به قتل عام ارامنه منجر شد و جنگ مسلمانان ترک با یونانیان مسیحی که همین الان در قبرس دیواری کشیده اند و یک طرف قبرس ترکی و یک طرف قبرس یونانی است.

جنگ بین مسلمانان و مسیحیان تیمور. تیمور از استان‌های اندونزی بود. اندونزی امروز300میلیون جمعیت دارد و در شورش‌های استقلال‌طلبانه سرانجام درسال ۲۰۰۲ تیمور شرقی از اندونزی اعلام استقلال کرد. و اهالی این سرزمین کوچک که امرور یک میلیون و اندی جمعیت دارد طی یک همه‌پرسی زیر نظارت نیروهای حافظ صلح ملل متحد، در ۳۰ اوت ۱۹۹۹ به استقلال خود از اندونزی رای دادند.

جنگ بین مسلمانان بالکان و صرب های مسیحی که در با دخالت دخالت نظامی شورای امنیت وامریکا به ایحاد کشور مسلمان بوسنی در اروپا انجامید .

جنگ داعش با شیعیان و ایزدی ها و در افغانستان بین طالبان و شیعیان هزاره وجنگ هند و پاکستان که به استقلال پاکستان از هند منجر شد و هنوز کشمکش مسلمانان و هندوها چه درون هند و چه میان دوکشور هند و پاکستان ادامه دارد و در میانمار هم شاهد نسل کشی مسلمانان توسط بودایی هستیم، جنگ های مذهبی هستند اما خصلت آخرالزمانی ندارند.

نکته دو اینکه گرچه موضوع بحث ما باورهای آخرالزمانی است ولی پیش فرض من این است که برخلاف انچه مشهور شده، سرشت جنگ های منطقه ما به نظر من مذهبی نیست، سیاسی و اقتصادی است.

جنگ جاری منطقه از منظر جامعه شناختی هم مورد توجه قرار نمی گیرد و نگاه سیاسی در تحلیل ها غلبه دارد. برای مثال مسائل جمعیتی و جمعیت جوان نقش مهمی دارند ولی متغیرهای جامعه شناختی در تحلیل ها غایب است. اما آنچه موضوع اصلی گروه جامعه شناسی دین است این که اگر بپذیریم که سرشت اصلی این کشمکش ها مذهبی نیست اما مذهب به عنوان ابزار و یا پشتیبان به کار رفته است و ما روی یک وجه آن هم تمرکز داریم و آن عقاید آخرالزمانی است نه کل مذهب.

آخرالزمان‌ پنداری که در انگلیسی End time  یا Armageddon یا last days می کویند واژه کلیدی بحث است. منظور این است که ادیان معتقدند روز رستاخیزی در این جهان وجود دارد که آخرالزمان است و دنیا با بحران روبرو می شود و حوادث عجیب و غریب طبیعی و انسانی، بشریت را به نقطه پایان می رساند، که در سوره قیامت در قرآن و برخی آیات دیگر توصیف شده و کم و بیش در دیگر ادیان هم وجود دارد. طبق این انگاره ها در پی این رویدادهای شگفت آور، تنها انانکه خداوند شایسته می داند وارثان زمین خواهند شد. شخصیتی منجی در همه این آیین ها وجود دارد. حال اینکه آیا این اخرالزمان همان قیامت است یا غیر از آن، خودش محل اختلاف و موضوع بحثی دیگر است.

تفکر آخرالزمانی متعلق به خواص نیست بلکه در ادبیات عامه و فولکلور هم می‌توان آن را مشاهده کرد. مرحوم مادرزن ما وقتی که خبر عجیب و غریب را می شنیدند یا از تلویزیون می‌دیدند می‌گفتند که انگار دوره آخرالزمان است. شبیه این حرف را قطعاً بسیاری از شما از پدر و مادرهای یا پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها شنیده‌اید. منظور آن است که وقتی هیچ چیز سر جای خودش نباشد و از نظم و قاعده مرسوم و منطقی اش خارج شده باشد می‌گویند انگار آخرالزمان است.

ازنظر باورمندان پایان دنیا، اپیدمی ها، نشانه های آخرالزمان هستند. اینکه جهان دیوانه شده ومشابه زمان قوم لوط که بشر نابود شد و دوباره زندگی را از نو شروع شد، امروزه شوهای ومدهای عجیب و غریب که اخیرا با لباس کله حیوانات هم انجام شده و یا ظهور پدیده های غیراخلاقی جدید و بهم ریختن قاعده طبیعی ازدواج نشانه تکرار همان سرنوشت است.

باورهای آخرالزمانی در آیین زرتشتی، یهودی، مسیحی و اسلامی ‌جود دارد. فیلم های علمی تخیلی فراوانی از جمله پایان دنیا، برف شکن، و …فیلم ها درباره زامبی ها یا انشار ویروس هایی که دنیا را از بین می برند مانند فیلم شیوع، نشان می دهند که تفکر آخرالزمانی در رویکردهای علمی و فناورانه هم نفوذ کرده و وجود دارد.

در عقاید اخرالزمانی محور همه چیز در جهان تقابل خیر و شر است. تعبیر محور شرارت بوش هم متاثر از همین نگاه بود. او تعبیر جنگ های صلیبی را هم به کار برد. جالب اینکه در هر زمانی در گذشته که جنگ و خشونت اوج گرفته مثل جنگ های صلیبی یا حمله مغول، فکر می کردند آخرالزمان موعود فرارسیده. الان هم چنین است.

اینکه در این آیین ها باورهای آخرالزمانی چگونه بیان شده و چه تشابهات و تفاوت هایی دارند باز هم از موضوع بحث ما دور است و ما فقط بر نقش و حضور این باورها در جنگ های جاری تمرکز داریم و اینکه عقاید مذهبی و آخرالزمانی در جنگ های جاری خاورمیانه نقش دارند تا حدی که قوم یهود چون خود را قوم برگزیده می داند و بارها در سخنان آنها و حتی در «شبه قانون اساسی» شان آمده است، معتقدند آنها هستند که در آخرالزمان وارث زمین خواهند بود. دلیل اصرار بر حفاظت از پاکی خون و اصالت نژاد در صهیونیست ها که یهودیانی خالص هستند همین است. اگر یک یهودی با غیر یهودی ازدواج کند دیگر خون او خالص نیست. قانونی هم گذراندند که غیر یهودیان را شهروند درجه دو تعریف می کند و غیر اصیل ها و غیر یهودی ها از رده ای به بالا مجاز به داشتن سمت و مقام نیستند.

انها حتی نقشه جغرافیای شان را از روی کتاب عهد تعیین می کنند به مرزهای جغرافیایی رسمیت یافته توسط سازمان ملل فعلاً به صورت تاکتیکی به حداقلی نگاه می‌کنند، آن را می‌پذیرند اما به عنوان کف نه به عنوان سقف. دهها مورد شعار از نیل تا فرات و شوش و همدان را از سران و مقامات اسرائیلی دیده‌ایم در تازه‌ترین نمونه‌اش برای مثال دانیل وایس، رئیس جنبش یهودی ناچالا در مورد محدوده کشور جعلی اسرائیل از نیل تا فرات با عنوان ارض موعود می گوید: «برای ملت یهود همان سرزمین موعود در کتاب مقدس از نیل تا فرات را آرزو دارم و من یقین دارم که روزی اتفاق خواهد افتاد.

سئوال: جنوب لبنان چطور؟

اگر قسمتی از آن سرزمین موعود است آن هم باید باشد، حتی قسمت هایی از سوریه، عراق و ایران! بسیار منطقه بزرگی است».

جنگ از نظر جامعه شناسی، به منافع بالا یا نیروی ایمان نیاز دارد نه اخلاق، و نیروی اصلی که پشت جنگ اسراییل نهفته آرماگدون و افکار آخرالزمانی است. دشمن واقعی و بالفعل اسرائیل کیست؟ پاسخ ایهود اولمرت نخست وزیر سابق اسرائیل در مصاحبه با «سی ان ان» این است: دشمن واقعی که ما داریم ایران نیست، حزب الله نیست، حماس نیست. دشمن واقعی درون اسرائیل است، گروه های آخرالزمانی موعودگرای یهودی مسیح گرای دیوانه، افراطی های اسرائیلی، دولتِ  نتانیاهو و…»

این رویکردهای اخرالزمانی در ایران و لبنان هم وجود دارد اما نه به غلظت اسراییل. البته بیشتر در سالهای اخیر از ایران منتقل شده. در لبنان بخاطر جنگ های خونین میان لبنانی ها و فلسطینی ها بعد از 1975ضدیت با فلسطینی ها و خاطره‌های خیلی تلخی که به وجود آمده بود، جو عمومی حتی در میان شیعیان بیش از آنکه ضداسرائیلی باشد، ضدفلسطینی بود و اتفاقاً یکی از دلایلی که اسرائیل راحت می‌تواند جاسوس در این منطقه جذب کند همین است و با حضور حکومت ایران و حزب الله در لبنان این جو قدری تغییر کرد.

باورهای اخرالزمانی در نبرد با اسراییل هم در همین دوره رواج پیدا کرد. چند سال پیش کتابی به نام «یوم الخلاص» به قلم كامل سليمان منتشر شد که به نام روزگار رهایی به فارسی ترجمه و در دوجلد منتشر شد. در این کتاب ۶۰۰ روایت را جمع کرده و به مصداق شناسي مي پردازد. در مقدمه می نویسد: من این کتاب را می‌نویسم تا مردم را از واقعه‌ای آگاه سازم که همه مقدماتش به وقوع پیوسته است.

شیخ علی کورانی، از روحانیون لبنانی که دهه60 در قم بود و از نزدیک با او آشنا بودم کتابی دارد به نام عصر ظهور. البته در لبناندر زمان احمدی نژاد هم  کتاب” احمدي نجاد و الثورة العالمیة المقبلة” ( احمدی‌نژاد و انقلاب جهانی پيش‌رو) از شادي فقيه، در سال 2006 توسط انتشارات دارالعلم منتشر شد و مدعی شده بود احمدي‌نژاد رهبر سربازان مهدي است که قدس را آزاد مي‌کند. مولف مدعی بود که بازگشت مهدي شيعه بسيار نزديک است و ما الآن در دوره‌اي زندگي مي‌کنيم که آن را عصر ظهور ناميده است. او براي اين دوره 17 علامت ذکر مي‌کند که محقق شده است. اين علامات به ما مي گويد که ما در دوره ظهور امام زمان زندگي مي کنيم و احمدي‌نژاد يکي از رهبران ارتش امام زمان است.

مقاله بلندی هم منتشر شده که می نویسد: سيد خراساني، اين شخصيت عظيم القدر كه با تعابير عجيبي از جانب اهل بيت(ع) مورد تمجيد و ستايش قرار گرفته است ،  بعنوان بزرگ رهبر جبهه حق در عصر ظهور شناخته مي شود و پرچم پرافتخار اسلام را كه با مجاهدت مردم مشرق زمين برافراشته مي گردد، به دستان مبارك امام عصر(ع) مي سپارد و با شكست و از ميان برداشتن لشگر سفياني كه بعنوان دشمن اصلي و تهديد كننده انقلاب مهدوي به شمار مي رود ، راه را براي حركت امام مهدي(عج) و سپاهش به سوي قدس شريف باز كرده  و ضمن بيعت با امام عصر(عج) در عراق ، تمام لشگر خويش را براي نيل به هدف مقدس، در اختيار امام مهدي(عج) قرار مي دهد… آنچنان اين صفات بر مقام معظم رهبري(مدظله) منطبق است كه هيچ شك و شبهه اي را در ذهن باقي نمي گذارد كه معظم له همان سيد خراساني موعود روايات است….در حالي كه برخي افراد احتمال ظهور را نه در دههه هاي پيش رو كه در قرنهاي آينده نيز نمي دهند، و اصولاً تصوير تيره و تار و مبهمي از زمان ظهور دارند ، يقيناً آشكار شدن اين مصداق و حتي احتمال صحت آن در بسياري از افراد موجي از اميد به نزديكي ظهور را ايجاد خواهد كرد كه اين يقين به نزديكي ظهور، براي نجات جامعه مسلمانان و شيعيان كه در كشاكش فتنه هاي شديد آخرالزمان وارد شده اند ، بسيار ضروي و حيات بخش مي باشد.(در سخنرانی برای صرفه جویی در وقت ازبیان پاراگراف نقل شده این مقاله بلند صرفنظر شد).

اقای کاظم صدیقی هم همین چند روز پیش(درخطبه های نماز جمعه25ابان) گفت: روح امامان در رهبری تجلی یافته و از سید خراسانی هم برتر است و شبیه ترین فرد به امام زمان است.

در ایران عده ای حتی بمب اتم را گره زدند به ظهور امام زمان. همسر مصطفی احمدی روشن(از دست اندرکاران برنامه هسته‌ای که سال ۹۰ ترور شد)می گوید: «مصطفی یک بار پیش آیت‌الله خوشوقت رفته و از ایشان پرسیده بودند “ظهور چقدر نزدیک است؟”؛ آقای خوشوقت فرموده بودند: بستگی به این دارد که شما در نطنز چه کار می‌کنید».

روز یکشنبه ۱۳ آبان‌ ۱۴۰۳ هم سلامی فرمانده کل سپاه گفت «آمریکا و اسرائیل به فروپاشی بسیار نزدیک شده اند و سرانجام سرنوشت این منطقه با مسلمانان رقم خواهد خورد.» علی سعیدی رئیس دفتر عقیدتی رهبری هم گفت: «آمریکایی‌ها و صهیونیست‌ها معتقدند در دوره آخرالزمان قرار داریم و ما نیز معتقدیم این وضعیت بخش آخرالزمان است یعنی جهان به دست آخرین ذخیره الهی حجت بن الحسن (امام مهدی) اداره خواهد شد».

متعصبان به باورهای آخرالزمانی در ادیان مختلف در اقلیت هستند ولی وقتی دوشاخه آنها به پریز قدرت و ثروت وصل شود خیلی اثرگذار و جریان می شوند. خیلی از یهودها سکولارند اما الان در اسراییل صهیونیست های اخرالزمانی متصل به ثروت های عظیم در دنیا به قدرت وصل رسیده و دارند شرارت می کنند. چسبندگی تعصب و ایمان دور از عقل به حدی است که نشئگی می آورد چنانکه مانند مواد مخدر توهم زا عمل می کند و افراد سعی می کننند تاریخ گذشته و وقایع امروز را هم به سود عقیده خود تفسیر یا تحریف کنند. نمونه ها بیشمارند.یک نمونه امروزی و داخلی اش این است که اش: کانال تلگرام بیسیمچی مدیا در پستی، بخشی از ترجمه کتاب «آمریکای زمینگیر؛ چگونه عظمت را به آمریکا بازگردانیم»، نوشته دونالد ترامپ را به این مضمون منتشر کرده: «ایران تا زمانی که متعصبان مذهبی بر آن حاکم باشند، ملتی قدرتمند است». در حالی که این ترجمه غلطی از جملاتی است که ‎ترامپ در کتاب خود با عنوان:

Crippled America: How to Make America Great Again

نوشته است. ترجمه متن اصلی به این صورت است: «ایران، تا زمان به قدرت رسیدن مذهبیون تندرو، ملت قدرتمندی بود(فکت نامه).

نتیجه کلی بحث این است که برای تصمیماتی که به حیات و سرنوشت مردم و یک کشور مربوط می‌شود نباید به ایده‌های اتوپیایی، ذهنی و آخرالزمانی متوسل شد. این‌ها انسان را و مدیریت یک کشور را از عقلانیت و محاسبه سود و زیان و منطقی رفتار کردن در تصمیم گیری ها دور می‌کند و آسیب می‌رساند. باید این دیدگاه را نقد کنیم و در افکار عمومی و تصمیم‌سازها نشان بدهیم که خیلی تحت تاثیر این گروه‌ها نباید تصمیم بگیرند و آن چیزی که مربوط به حق مردم و حق حیات و زندگی مردم است با این متغیرها نباید در موردش تصمیم‌گیری کرد. همین نگاه باعث شده که در دولت آقای پزشکیان به خاطر اهمیت دادن به نظر کارشناسی کوشیده است فعلاً و تا اینجا واکنش‌های نسنجیده را مهار کند و جلوی ادامه جنگ را بگیرد.

پیوند روزنامه هم میهن، پنجشنبه 1 آذر ۱۴۰۳ و دیدن سخنان آقای شمس الواعظین  و آقای زیدآبادی

جنگ آخرالزمان؟

https://hammihanonline.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%AF%DB%8C%D9%BE%D9%84%D9%85%D8%A7%D8%B3%DB%8C-6/26587-%D8%AC%D9%86%DA%AF-%D8%A2%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86

ارجاعات

– مقاله جامع سيد خراساني+ انقلاب ايران، انقلاب موعود روايات + رمزگشايي از پرچم هاي سياه (قسمت اول)

https://u313.ir/articles/item/557-1389-06-18-06-27-58.html

– روزگار رهایی: ترجمه كتاب يَومُ الخَلاص (دو جلدی). كامل سليمان / علي اكبر مهدی پور. علي اكبر مهدي پور. انتشارات: آفاق.

– آمریکای زمینگیر (چگونه عظمت را به آمریکا بازگردانیم)، دونالد جی. ترامپ، ترجمه سمیرا محتشم، منصور براتی، علیرضا مکی، بهروز نامداری. تهران:نشر ثالث 1401

– فکت نامه، ۱۶ آبان ۱۴۰۳ ، ترامپ در کتاب آمریکای زمینگیر گفته: ایران تا زمانی که متعصبان مذهبی بر آن حاکم باشند، ملتی قدرتمند است.

https://factnameh.com/fa/fact-checks/2024-11-06-trump-crippled-america-persian