شرِّ قدرت و ضرورت کنترل آن

معرفی کتاب:نگرش امام علی به قدرت، به خامه: محمد جعفر سعیدیان فر. انتشارات سرایی ۱۳۹۹

عمادالدین باقی
روزنامه سازندگی ش ۸۲۱ چهارشنبه ۱۹ آذر ۱۳۹۹ ص ۱۴
https://t.me/emadbaghi

نگرش امام علی به قدرت، به خامه: محمد جعفر سعیدیان فر. انتشارات سرایی ۱۳۹۹ و در اندازه رقعی و ۱۹۲ صفحه با ویراستاری زبردستانه حسین علیزاده که خود اهل قلم نیز هست، به تازگی روانه بازار کتاب شده است.

کلمات نهج البلاغه یادگار شخصیتی است که هم «متأله» بود  و «اندیشمند» و هم دارای تجربه حکومتی و مدیریتی که نویسنده کتاب نگرش امام علی به قدرت نیز در نخستین سطر می گوید:«امام علی در میان امامان شیعه تنها شخصیتی است که دارای تجربه عملی خلافت حکومت داری است».

طبعا کسانی که دارای گردآیه ای از ویژگی های بالا باشند بهتر می توانند کلمات این کتاب را درک و تبیین کنند از اینرو بهترین شرح نهج البلاغه متعلق به حضرت #آیت_الله_منتظری است که دارای همه خصوصیات: دانش و فقاهت، شجاعت، اخلاق و تجربه سیاسی-حکومتی بود. #محمدجعفر_سعیدیان_فر نویسنده کتاب «#نگرش_امام_علی_به_قدرت» نیز به عنوان کسی که در دوره جوانی زندانی سیاسی در رژیم شاه بود و پس از انقلاب تجربه مدیریتی و حکومتی داشته از شکل‌گیری سپاه و فرماندهی سپاه قم تا نمایندگی مجلس و نیز از مجتهدان تربیت شده مدرسه فقهی آیت الله منتظری بود طبیعتا وقتی که برای شرح یکی از خطبه های نهج البلاغه دست به قلم می‌شود می‌توان پیش‌بینی کرد که شرحی خواندنی است. از جمله در نخستین برگ های کتاب درباره مسئله آدم و رانده شدن از بهشت که همواره ما داستان‌هایی را می شنویم که برای بسیاری از آدمیان و نسل امروز به ویژه خردگرایان، مسئله ای اسطوره ای، غیر واقعی ذهنی جلوه می کند مانند اینکه حضرت آدم از درخت ممنوعه تناول کرد، به او گفته شده بود که از این سیب نخورد و نافرمانی کرد و خورد و ازبهشت رانده شد. البته این تلقی بسیار متاثر از فهم انجیلی از داستان آدم و #رانده_شدن_آدم_و_حوا است. آن‌ها که می‌خواهند راه گریزی بیابند می‌کوشند این داستان را تفسیر سمبولیک کنند اما آقای سعیدیان فر با استناد به نص صریح قرآن نه با تفسیر و تأویل تبیینی ارائه و نشان می دهد مسئله اصلی در هبوط آدم و از دست دادن آسایش، مسئله قدرت و سلطنت است. هرچند اقبال لاهوری هم در کتاب "احیای فکر دینی" بطور اشاره واری این نکته را مطرح کرده اما در کتاب "نگرش امام علی به قدرت" به صورت روشن تری آمده است:

« قرآن در داستان حضرت آدم و ابلیس این پدیده فریب انگیز (قدرت) را شرح می‌دهد و جایگاه آن را برملا می‌کند در این داستان آمده که پیام پروردگار به آدم اطمینان داد که در بهشت گرسنه و برهنه و تشنه و گرمازده نخواهد ماند و آسایش دائمی او تضمین خواهد شد پس مبادا و همسرش فریب شیطان را بخورند اما شیطان که روحیات آدم فزون طلب را می‌شناسد و می‌داند که تمام نیازهای این موجود، آب و نان نیست و خواسته‌های دیگری به مراتب افزون تر از اینها دارد، دست به کار می‌شود و با وسوسه های خود به او وعده درخت جاودانی و پادشاهی تباهی ناپذیر می دهد. قرآن در ادامه در آیات ۱۲۰ تا ۱۲۱ سوره طه می فرماید:«فَوَسْوَسَ إِلَيْهِ الشَّيْطَانُ قَالَ يَا آدَمُ هَلْ أَدُلُّكَ عَلَىٰ شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَمُلْكٍ لَا يَبْلَىٰ».   پس شیطان او را وسوسه کرد و گفت ای آدم آیا تو را به درخت جاودانی و پادشاهی تباه ناپذیر راه بنمایم؟.».

برای انسانی همچون آدم، قدرت و پادشاهی تباهی ناپذیر مهم‌تر از رفع گرسنگی، تشنگی و برهنگی است به همین جهت حاضر می‌شود که روضه دارالسلام را از کف بدهد اما این ملک را در اختیار داشته باشد. قرآن از حضرت یوسف در آیه ۵۵ سوره یوسف نقل می‌کند که او رسماً از عزیز مصر درخواست قدرت و مسئولیت خزانه‌داری اقتصاد کشور را کرد(ص ۱۳ و ۱۴).

از اینرو مسئله مطلوبیت یا عدم مطلوبیت قدرت، مطرح می شود و اینکه قدرت، فی نفسه نامطلوب نیست. در پی آن است که مسئله نگرش به قدرت مسئله اصلی کتاب می شود. «قدرت» مسئله کانونی علم سیاست و نیز سیاست ورزی است. در همین موضوع یکی از مسائل غامض علم سیاست مسئله رابطه قدرت با عدالت است. آیا قدرت را با عدالت می توان جمع کرد یا خیر؟ و اگر آری، ملازمه قدرت و عدالت چگونه ممکن است؟

مسئله #فساد_مالی یکی از بزرگترین مسائل سیاست و قدرت در جامعه امروز ماست و البته منحصر به کشور ما نیست. در گزارش سازمان بین‌المللی شفافیت مشاهده می‌کنیم که معضلی در بسیاری از کشورهای جهان است به خاطر همین قوانین ضد فساد در کشور ها وضع می‌شود و می بینیم که چگونه امام علی با مسئله فساد مالی در سیستم مبارزه می کند. او از خود شروع می‌کند و برای خودش سهمی مانند دیگران قائل می شود و هیچ امتیاز  و ویژه خواری به دلیل مسئولیتی که در حکومت دارد برای خود قائل نیست.

نویسنده درباره عهد و پیمانی که میان زمامداران و مردم بسته می‌شود (که ما امروز آن را قانون می‌نامیم) و درباره ضرورت وفای به عهد، توضیح می دهد و در جایی می‌افزاید:"ممکن است در کوتاه مدت پیمان شکنی و حیله گری، منافعی برای صاحبش به بار آورد و او را در سیاستش موفق سازد ولی بی شک در درازمدت شیرازه های اجتماعی را از هم می‌پاشد"(ص ۴۱).

برخلاف بسیاری از سیاستمداران ما که جاده سیاست و کشورداری را یکطرفه می‌بینند و گمان می‌کنند که آنها باید آمر باشند و مردم مامور، آنها حاکم باشند و مردم محکوم، در این کتاب از قول نهج البلاغه درباره دو طرفه بودن حق و حقوق متقابل حاکم و مردم و نقش هر دو در اصلاح یکدیگر سخن می گوید( ص۵۲ تا ۶۲).

یکی دیگر از مباحث جذاب کتاب. بحث بخشش و خصوصاً روحیه گذشت از جانب حکومت، و مهمترین شرط آن یعنی بخشش با حفظ کرامت انسان است (ص ۶۳ تا ۷۷).

یکی از عناوین جالب کتاب که در دنیای امروز هم به عنوان موضوع مهمی مورد توجه است عنوان "حمایت از حیوانات در سبزنامه امام علی(ع)" است. افسوس که چنین بحث مهمی فقط کمتر از یک صفحه از کتاب را به خود اختصاص داده و جا داشت که با استناد به دیگر سخنان امام علی و حتی دیگر امامان شیعه و آنچه در قرآن آمده است بیشتر بسط داده شود.

موضوع لزوم رفع موانع برای دیدار مستقیم مردم و مسئولان و بیان شکوه ها و شکایت ها و مطالبات شان و همچنین لزوم نظارت بر عملکرد کارگزاران و مسئله #شفافیت از دیدگاه امام علی از دیگر مباحث کتاب است( ۸۰ تا ۱۲۲).

آخرین فصل کتاب (صفحه ۱۲۵ سال ۱۹۶) درباره آسیب شناسی قدرت و آفات قدرت در نهج البلاغه است که بسیاری از مباحث آن نه فقط برای مردم امروز که برای همه مردمان و نوع تعاملی که با قدرت دارند بسیار ملموس و عینی است و نشان می‌دهد  مسئله قدرت و آفت ها و آسیب های آن، میل قدرت به زیاده طلبی، تبعیض، خودکامگی و برنتابیدن نظارت، مسئله یک جامعه در یک زمان خاص نیست بلکه در ذات قدرت نهفته است و همواره در همه جوامع وجود داشته. باید با تعبیه سازوکارهای نیرومند کنترلی، قدرت را مهار کرد. قدرت از طریق تجزیه شدن و واگذاری بخشی از آن به جامعه مدنی و توزیع آن در میان قوا و نهادهای مختلف و همچنین از طریق نظارتهای سازمان یافته باید مهار شود وگرنه بدون درس آموختن از گذشته و تجربه تاریخ، باید هر نسلی هزینه‌های گزافی بپردازد تا از آفات قدرت به دور بماند. هر چه زودتر باید تجربه تاریخ را به کار بست و جلوی هزینه ها را گرفت.

کانال گفتار های باقی
https://t.me/emadbaghi
اینستاگرام
https://instagram.com/emadeddinbaghi
وبسایت
www.emadbaghi.com
فیس بوک
https://facebook.com/Emadbaqi/