بر بند سر سفره، بگشای ره بالا

(آیینی فرامذهبی و سازوکار فربه سازی اراده)
https://t.me/emadbaghi
#عمادالدین_باقی
برخی مؤمنان متعبد، در عبادات، خویشتن را اسیر چون و چرا نمی کنند و حاجتی به فلسفه تعقلی برای عبادت نمی بیند و همین که دستور خداست برایشان بسنده است و آسوده خاطرند اما همه مؤمنان چنین نیستند. گروهی با فلسفه سازی خوش ترند و به چون و چراهای عقلی خود و دیگران پاسخ می دهند.
درباره روزه داری، سده هاست سخن رفته اما هنوز گفتنی ها پایان نگرفته اند زیرا طبع و تأملات بشر و فلسفه سازی هایش پایان ندارد. درباره روزه داری یک نگاه ساده در افقی محدود این است که برخی آن را فرصت کمک به نیازمندان و درک گرسنگی گرسنگان خوانده اند. این پندار، تازگی ندارد حتی خداوند سخن سعدی شیرازی هم می گوید:
«مسلم کسی را بود روزه داشت
که درمانده‌ای را دهد نان چاشت
وگرنه چه لازم که سعیی بری
ز خود بازگیری و هم خود خوری؟»
در همین روزها با مشاهده تابلوهای شهری در تبلیغ ماه رمضان به عنوان ماه کمک به نیازمندان، احساس نازل سازی این رویداد معنوی به انسان دست می دهد و گویی ماه رمضان ماه گدا پروری است در حالی که در #جامعه_سالم و عادلانه نباید گرسنه ای وجود داشته باشد که فلسفه رمضان شود. این نوع #فلسفه_تراشی ها با عدالت نمی خواند و اگر زمانی جامعه به جایی رسید که گرسنه و نیازمندی نداشت گویی فلسفه رمضان هم تضعیف شده است.
اما روزه داری در افقی پهن و دورنگر، آیین و مناسکی فرامذهبی است یعنی برخلاف این پندار عامه که گمان می‌رود یک سنت و آیین اسلامی است، پیش از اسلام هم وجود داشته، در شریعت یهود رواج داشته و اسلام آن را امضا کرده است اما تعداد روزها و ساعت های آن در شریعت های مختلف، متفاوت است. در شریعت یهود روزه ۲۴ ساعته بود و در اسلام نیز روزه‌داری در ابتدا ۲۴ ساعت بود اما پیامبر اسلام در جریان حفر خندق در جنگ احزاب(سال پنجم هجری) و با مشاهده مشقت مردم، آن را به اذان صبح تا اذان مغرب تغییر داد. هم چنین در آیین های دیگر مانند #زرتشتی، #بودایی و #مسیحیت هم روزه داری وجود داشته و دارد. در #تورات و #انجیل از روزه چهل روزه #موسی و #عیسی(ع) سخن رفته است.در #هندوئیسم و #بودیسم نیز از پیش از اسلام هم وجود داشته و روزه‌داری در شکل ریاضت های سخت انجام می‌شود. اهداف همه آنها کم و بیش مشابه است. در بودیسم روزه داری برای افزایش تمرکز در مراقبه یا #مدیتیشن است. به عبارتی روزه داری یک سنت برای تمرین خویشتن داری، تقویت قوای روحی و تصفیه درونی در همه جوامع و مذاهب بوده است.
قرآن به امضایی بودن روزه تصریح دارد و آن را ابداع و ابتکار خود نمی‌داند و اشاره می کند که سنتی است که از پیش از اسلام در میان جوامع و ملل دیگر وجود داشته و جالب اینکه هدف و فلسفه روزه را نیز در همه آنها همانند می داند:
ای كسانیكه ایمان آورده‌اید بر شما روزه نوشته شد همانگونه كه بر امت های پیش از شما نوشته شد تا پرهیزکار شوید(بقرة، آیه ۱۸۳). این پرهیزگاری چیزی جز همان تمرین خویشتنداری و تقویت اراده و تصفیه درونی نیست.
همین جا می توان به یک پرسش همیشگی پرداخت و آن این است که مطالعات پیمایشی جامعه شناختی، نظرسنجی های علمی و حرفه ای، مشاهدات روزمره و نظرسنجی‌های فردی همه نشان می دهند افراد زیادی هستند که ممکن است واجبات دیگر چون نماز را به جا نیاورند اما به روزه پایبند هستند و آن را به جا می آورند. این معما وجود دارد که چرا؟
اگر روزه آسان‌تر بود می شد بگوییم به دلیل این است که روزه داری از نماز خواندن آسان تر است اما در واقع چنین نیست. از سوی دیگر دین عامه با دین فقیهانه و نخبگانی همسان نیست و برخی از عوام، هم روزه می گیرند و هم از قواعد رسمی تخطی می کنند. اقا #جمال_خوانساری از علمای عصر #صفویه در کتاب «کلثوم ننه» یا «عقاید النساء» به نمونه های زیادی از تخطی عامه از قواعد رسمی و فقهی از جمله در نماز و روزه پرداخته است.
فراگیری، فرا مذهبی و همگانی بودن روزه داری در جوامع گوناگون نشان دهنده یک نوع نیاز است، نیاز طبیعی بشری به کنترل نفس و به بازپروری، ریست کردن (Reset) و ریکاوری کردن(recovery) قوای جسمی، بدنی و روحی که بشر به تجربه آن را یافته است. به همین دلیل روزه داری از جمله کنش های مذهبی است که وجوب و اجبار و الزام و ممنوعیت، در مانایی و زوال آن راهی ندارد زیرا دارای خصلتی ارادی و اختیاری است و در جوامع مختلف، متأثر از بافتار فرهنگی و جغرافیایی و بسته به احساس نیاز آدمیان، اشکال متنوع به خود می‌گیرد.
در واقع کارکرد ملموس، محسوس و مستقیم روزه، عامل پایداری و دوام آن است.
مسئله اراده يكي از كليدي ترين مسايل زيست انساني است. بسياري از كاميابي‌ها و ناكامي‌هاي شغلي، تحصيلي، خانوادگي و حتي سلامتي يا ناسلامتي ما ناشي از ضعف يا قوت اراده ماست. اراده براي رفتار فردي و جمعي، همچون قلب عمل مي كند. همانگونه كه ضعف و ناتواني قلب موجب سستي در تمام ارگانيسم و حتي مرگ آن مي‌شود. راه هاي مختلفي براي تقويت اراده وجود دارد اما به دليل فقدان انگيزه نيرومند يا انگيزه مستمر اين راه‌ها كارآيي ندارند. برخي روش‌ها مانند رياضت‌هاي مرتاضان وجود دارد اما قابليت تعميم ندارد و فقط خواص آن را پي مي‌گيرند. انسان‌ها نيازمند روش‌هايي «معتدل و ميانه» «قابل تعميم » و «مستمر» و «واجد انگيزه» هستند. بسياري از دستورالعمل‌ها و اعمال مذهبي داراي اين چند خصوصيت اند. نماز يكي از آنهاست.
یکی از شیوه های مقابله با #الیناسیون(از خود بیگانه شدن و در یک رشته عادت های روزمره مضمحل گردیدن) این است که انسان پيوسته اراده كند و تمرين نمايد كه در اوقاتي كوتاه از فعاليت‌هاي روزانه، كار منظم و پيوسته‌ و متفاوت از امور روزمره را حتما انجام دهد و لحظاتی با خود خلوت کند و نگذارد شرايط و اشتغالات ديگر خود را بر اراده اجراي اين برنامه مستمرِ با خود بودن تحميل سازد.
روزه نيز يكي ديگر از آنهاست. همين كه انسان برخلاف رويه عادي سالانه خود مدتي را عزم مي كند تغيير اندكي در برنامه تغذيه روزانه خويش بدهد يك روش مؤثر تقويت اراده است.
با روزه، انسان متوجه ضعف خویش در برابر كمترين تغيير در برنامه عادي غذايي مي شود. تقويت اراده موجب تقويت قواي معنوي و روحي انسان در برابر تنزل‌طلبي‌هاي جسماني مي گردد. بسياري از دستورات مربوط به حرمت برخي اعمال و منع گناهان نيز از نسخه‌هاي تقويت اراده‌اند.

منتشرشده در #روزنامه_سازندگی شماره ۶۵۳ یکشنبه ۲۱ اردیبهشت۱۳۹۹ صفحه ۲

کانال گفتارهای باقی
https://t.me/emadbaghi
اینستاگرام emadeddinbaghi
وبسایت www.emadbaghi.com
فیس بوک Emadbaqi@

  نظرات (0)     دنبالک (0)   نسخه قابل چاپ