بازخوانی یک کتاب پس از سی سال(سازمان و ايدئولوژي انجمن حجتيه)

مهرنامه شماره25 مهر1391 ص81-94

ويرايش دوم حزب قاعدين زمان پس از 30 سال
مهرنامه: سه دهه پيش در حالي كه هنوز انجمن حجتيه اعلام تعطيلي نكرده بود نويسنده‌اي جوان به نام عمادالدين باقي نوشتن کتاب را درباره انجمن آغاز کرده بود و همزمان با اعلام تعطیلی انجمن به صورت سلسله مقالاتي در روزنامه‌ي اطلاعات انتشار داد كه بلافاصله به صورت كتابي مستقل درآمد. اين مقالات در 33 شماره از 8 شهريور تا 19 مهرماه 1362 چاپ شد و پس از مدتي با نام «در شناخت حزب قاعدين زمان (موسوم به انجمن حجتيه) بارها تجديد چاپ شد و ناياب گردید. مولف خود مي‌گويد حداقل 85000 جلد از اين كتاب چاپ شده است و اين به جز تيراژهاي متفرقه كتاب به صورت افست و ... است. رسول جعفریان در کتاب جریان شناسی سیاسی تاریخ معاصر همین آمار را بیان کرده و از تاثیر وسیع این کتاب در ان زمان سخن گفته است.
«در شناخت حزب قاعدين زمان» اولين كتاب باقي بود و او پس از آن ده‌ها كتاب ديگر نوشت اما هنوز افرادي هستند كه باقي را به عنوان مولف و محقق درباره انجمن حجتيه مي‌شناسند. باقي خود در دوره جواني چند مدتي را در انجمن گذرانده بود و به همين علت از سازمان و عقايد آن اطلاع دقيقي داشت. در عين حال انسجام كتاب سبب شده بود با وجود برخي آثار رسمي درباره انجمن حجتيه كتاب باقي در مجموع محققانه‌تر باشد.
با گذر زمان و تحولات سياسي- اجتماعي عمادالدين باقي نيز از يك انقلابي جوان به اصلاح‌طلبي در امتداد مسير تحولات نسل خود تبديل شد. نسلي كه تحت‌ تأثير امام خميني و دكتر علي شريعتي و مرتضي مطهري بود و اصولاً باقي به علت اختلاف‌هاي انجمن حجتيه با مرحوم مطهري و امام خميني از آن جدا شده بود. چند سال بعد در سال 1376 شيخ محمود حلبي درگذشت و بنا به عرف و نگاه عمومي همكاران باقي در روزنامه جامعه، سردبير روزنامه از او خواست مقاله‌اي درباره‌ي مرحوم حلبي بنويسد. اين مقاله «آیت الله حلبی چهره نيم‌قرن حيات رازآلود مذهبي» نام داشت و 40 روز پس از درگذشت حلبي به چاپ رسيد و نگاه منصفانه‌تري به كارنامه انجمن و نظری انتقادی درباره اثر خودش داشت و البته از سوی عده ای مورد حمله و اعتراض قرار گرفت که چرا درباره کتاب خود تجدید نظر کرده است. نگارش مقاله انتقادی نویسنده درباره اثر خودش سبب شد باقي علاوه بر توضیح انتقادی دیگر درباره اولین اثر خود به بازنويسي سراسري كتابي دست زند كه در جواني براي او شهرت و اعتبار آورده بود و او اينك با حفظ فاصله‌ي فكري و سياسي خود با انجمن قصد داشت به دور از ادبيات انقلابي به اين تجربه فعاليت اجتماعي و مذهبي نگاه كند. محصول كار بازنويسي كتاب است كه اينك بخشی از آن براي اولين بار در مهرنامه چاپ مي‌شود. مناسبت اين پرونده البته گذشت 30 سال از اعلام تعطيلي انجمن حجتيه است- از اول مرداد ماه 1362 تا امروز سه دهه گذشته است. سی سال نیز از چاپ کتاب حزب قاعدین گذشته است. در آغاز مي‌خواستيم براي مرور اين تاريخچه طولاني با باقي مصاحبه‌اي انجام دهيم كه او بنا به مشي عمومي‌اش در اين سال‌ها از اين كار پرهيز داشت و سرانجام پيشنهاد كرديم كه بخشي از ويرايش دوم كتابش را به انتخاب مهرنامه چاپ كنيم كه پذيرفت. باوجود اين باقي تأكيد داشت كه آنچه در چاپ اول كتابش آمده بود بدون القاب و عناوين منفي كه نثار انجمن كرده بود هنوز از نظر اطلاعات و يافته‌هاي خبري و پژوهشي قابل دفاع است هرچند كه به لحن ويرايش اول كتاب و بعضی از دیدگاه های آن انتقادات جدی دارد.
باقي تأكيد دارد كه هنوز نسبت به انجمن حجتيه فاصله دارد ولي از ديد حقوق بشري (كه نگاه مختار او در دهه‌ي اخير حيات نويسندگي‌اش است) معتقد است همه نيروهاي اجتماعي اعم از انجمن حجتيه و مخالفانش و منتقدانش به يك اندازه حق فعاليت دارند و اين ديدگاه را يك دهه قبل در مرداد ماه 1384 در مصاحبه تلفني با تلويزيون فارسي هما هم بيان كرده كه باوجود انتقاد به انجمن حجتيه بايد به آنها حق دفاع هم داد. بازنگري باقي در ادبيات كتابش صورت گرفته و نه الزاماً تمام محتواي آن. در واقع باقي نه مي‌تواند و نه مي‌خواهد اولين كتاب عمرش را كتمان كند چراكه به قول بسياري از نويسندگان و پژوهشگران بخش عمده‌اي از تصويري كه در روزگار ما از انجمن حجتيه وجود دارد براساس اين كتاب شكل گرفته است حتي اخيراً شرکت کنندگان در میزگرد تلويزيون BBC درباره انجمن حجتيه عمدتاً به همين كتاب استناد می کردند.
انتشار بخشی از ويرايش دوم اين كتاب در شرايطي صورت مي‌گيرد كه هنوز از انجمن حجتيه راززدايي نشده است و هنوز افسانه‌ها و فرضيه‌هايي درباره‌ي آن وجود دارد و حاميان انجمن هم تلاش زيادي براي ابهام‌زدايي از آن انجام نمي‌دهند و مهرنامه با اين پرونده اميدوار است كه بخشي از اين ابهامات را روشن كند. به جز اين دو فصل از ويرايش دوم كتاب درباره عقايد و تشكيلات انجمن حجتيه که اندکی هم کوتاه شده است، عمادالدين باقي يك سند منتشرنشده درباره‌ي نسبت انجمن حجتيه و نظام جمهوري اسلامي را در اختيار ما قرار داده كه براي اولين بار در مهرنامه منتشر مي‌شود. از ايشان سپاسگزاريم.(مهرنامه)

دو فصل منتشر شده در مهرنامه را دانلود کنید
Download file

لینک های مرتبط:
http://www.emadbaghi.com/archives/000297.php#more
http://www.emadbaghi.com/archives/000606.php#more

  نظرات (0)     دنبالک (0)   نسخه قابل چاپ