نخستین گزارش غیردولتی‌ها از زندان‌های ایران

شرق انلاين .شنبه 20 خرداد 1385

تجربه دیده‌بانی در جامعه مدنی

پدرام الوندی: «انتشار این گزارش نخستین تجربه دیده‌بانی جامعه مدنی درباره زندان‌های ایران است» رئیس انجمن دفاع از حقوق زندانیان، در روزهای آغاز سومین سال فعالیت نهادغیردولتی متبوعش، تصریح‌کرد نظارت نهادهای مدنی بر عملکرد نهادهای دولتی از جمله در زمینه مسائل زندانیان، ازجمله سازوکارهای پذیرفته شده در جهان است.

نخستین گزارش یک نهاد غیر دولتی درباره وضعیت زندان‌های ایران روز گذشته (شنبه) همزمان به دو زبان فارسی و انگلیسی منتشر شد. در این گزارش به مسائل و مشکلات مختلف زندان‌ها و زندانیان در ایران اشاره شده‌است و علیرغم محدودیت‌های قانونی در ایران برای بازدید از زندان‌ها، بسیاری از مشکلات موجود را مورد بررسی قرار داده است. عماد‌الدین باقی، فریده غیرت و صالح نیکبخت، که به ترتیب رئیس نایب رئیس و سخنگوی انجمن هستند، در یک مصاحبه گروهی به سئوالات پیرامون مراحل و جزئیات تهیه این گزارش پاسخ دادند.

مساله اعتبار گزارش اولین نکته‌ای بود که مورد اشاره عمادالدین‌باقی قرار گرفت: «در انتخاب تک‌تک جملات و گزارش‌ها دقت‌نظر شده و گزارش‌ به گونه‌ای تنظیم شده که عبارات آن از منظر حقوقی قابل دفاع است». باقی همچنین اشاره کرد که گزارش‌هایی که مستند کاملی نداشته‌اند از منابع قضایی و مطلع مورد استعلام قرار گرفته‌اند تا هیچ شبهه‌‌ای در صحت گزارش باقی نماند: «متن اولیه حدود 48 صفحه بود که با توجه به وسواس صورت گرفته برای صحت کامل موارد مندرج در گزارش، حجم نسخه نهایی آن به نیم تقلیل یافت»

باقی همچنین تاریخ تنظیم گزارش را پیش از وقایع اخیر آذربایجان و دستگیري رامین‌جهانبگلو اعلام کرد: «با توجه به همین مساله، مسائل این دو پرونده در گزارش سال 85 مورد بررسی قرار خواهند گرفت».

باقی کارکرد چنین گزارشی را کاهش تخلفات و پیشگیری از آنها از یکسو و ایجاد حساسیت درباره برخی موارد از سوی دیگر دانست: «علیرغم محدودیت‌های موجود برای اولین گزارش از این دست، اما این روند ادامه خواهدیافت و تاخیر در ارائه این گزارش نافی ارزش‌های آن نیست».

فریده غیرت، که علاوه بر انجمن دفاع نایب رئیس کانون وکلای دادگستری مرکز مهمترین نهاد غیردولتی وکلای ایران نیز است، درباره اهداف کلی انجمن در سال‌های کوتاه فعالیت، این اهداف را اعتمادسازی نسبت به مردم و دولت دانست:« تعامل و نه تقابل» غیرت گفت که انجمن به دنبال آن بوده است رویکرد تعاملی با نهادهای قضایی را دنبال کند و عملکرد ذاتی یک نهاد غیردولتی را داشته باشد.

فریده غیرت مردم را نسبت به NGOها دچار بیگانگی دانست : «ما می‌خواهیم به مردم نشان دهیم دلسوز آنها هستیم و هدف ما ایجاد اعتماد متقابل و یافتن راه حل برای مشکلات آنها است»

غیرت دیگر دستاورد انجمن دفاع را سمینارهای برگزار شده دانست که آخرین آنها با مشارکت تعدادی از دانشکده‌های حقوق کشور و کانون‌وکلا با موضوع وکیل، دفاع و تحقیقات مقدماتی برگزار شد برشمرد. وی انعکاس این همایش‌ها در قوه‌قضائیه و توجه مسئولین این قوه به عملکرد یک نهادغیردولتی را از جمله نتایج مفید آنها دانست؛ هر چند مشکلات بسیاری درباره برگزاری آنها وجود داشته است: «حتی برای تهیه سالن برگزاری نشست‌ها دچار مشکلات عدیده‌ای بودیم» غیرت در ادامه بندهای اصلی گزارش را نیز مورد بررسی قرار داد.

چند زندانی سیاسی داریم؟

اولین سئوال طرح شده در این نشست درباره تعداد زندانیان سیاسی در ایران بود، موضوعی که معمولا محل بحث میان نهادهای حقوق بشری و نهاد‌قضائی در ایران است. باقی این زندانیان را به دو دسته تقسیم کرد، یک دسته کسانی که فعالیت سیاسی مسلحانه داشته‌اند و دیگری کسانی که به جرایم عقیدتی و سیاسی در زندان هستند: «مجموع استان‌های تهران، کرمانشاه، کردستان و آذربایجان 120زندانی از این دست دارند که مجموع آنها در کل کشور را حدود 200 تا 250 نفر برآورد می‌کنیم»

باقی درباره سرانجام طرح آزادی دانشجویان زندانی گفت: قوه قضائیه با اعلام چنین خبرهایی در عده زیادی ایجاد انتظار می‌کند اما سرانجام این طرح‌ها را اعلام عمومی نمی‌کند و سبب ایجاد بی‌اعتمادی می‌شود: در مرحله بررسی تعداد دانشجویان زندانی بر اساس مصداق آن اختلافاتی به وجود آمد. زیرا برخی دستگیرشدگان حوادث دانشجویی مثل 18 تیر دانشجو نبودند و بر سر اینکه آیا مشمول این طرح‌ می‌شوند یا خیر اختلاف نظر است.

باقی نكته دوم را آزادی دراز مدت برخی زندانیان بدون مشخص شدن سرانجام پرونده آنها دانست: «قوه قضائیه هزینه زندانی بودن کسانی را می‌دهد در مرخصی‌های نامحدود هستند اما آزادی قطعی آنها اعلام نمی‌شود»

باقی همچنین قوه قضائیه را داری ساختاری چندگانه دانست که موضع مشخصی نسبت به مسائل مختلف از جمله نهادهایی نظیر انجمن دفاع از حقوق زندانیان ندارند. وی برای نمونه به چهار نامه انجمن اشاره‌کرد که رئیس قوه‌قضائیه بر روی آنها دستور داده اما در بخش‌های دیگر این نهاد بر روی دستور وی عملکرد مناسبی صورت نگرفته است. نیکبخت با تائید سخنان باقی به بخشنامه حقوق شهروندی اشاره کرد که علی‌رغم ابلاغ آن هنوز در بخشهایی از قوه قضائیه انجام نمی‌شود.

اعضای هیات مدیره انجمن دفاع مهمترین نیاز این انجمن برای یاری به زندانیان را امکان بازدید اعضای انجمن از زندانهای کشور دانستند که به دلیل چندگانگی موجود در ساختار قوه تا کنون انجام نشده است.

همچنین نیکبخت با تصریح بر اینکه انجمن دفاع از اتهام دفاع نمی‌کند و برایش نوع اتهام اهمیتی ندارد تصریح کرد تنها هدف انجمن دفاع از حقوق متهم است و برای نمونه به بیش از یکصد مشاوره و مساعدت حقوقی انجمن در سال گذشته اشاره کرد. نیکبخت توان انجمن را محدود عنوان کرد و از وکلای سراسر کشور برای همکاری با انجمن تقاضای همکاری کرد.

صالح نیکبخت سه دغدغه اصلی خویش به عنوان عضو هیات مدیره انجمن دفاع و یک وکیل در سه مورد مهم نقض حقوق زندانیان دانست: بازداشت‌های موقت طولانی بر خلاف نظر قانونگذار، عدم حضور موثر وکیل در مراحل بازجویی و نگهداری و تبعید زندانیان به نقاطی بسیار دورتر از خانواده‌هایشان؛ وی همچنین درباره فعالیت‌های انجمن درباره پرونده‌جهانبگلو توضیحاتی داد. نیکبخت اشاره کرد که انجمن نامه‌ای درباره وضعیت جهانبگلو تهیه کرده که به زودی برای وزیر اطلاعات ارسال خواهد شد، وکالت جهانبگلو نیز با توجه به رویه انجمن تنها پس از درخواست خانواده وی توسط انجمن صورت می‌گیرد که تا کنون چنین درخواستی از سوی خانواده وی صورت نگرفته است.

فریده غیرت نیز در پاسخ به سئوالی درباره وضعیت کلی زندان‌های ایران با ابراز نارضایتی از وضعیت موجود گفت: «زندان و زندانی در ایران یک چیز فراموش شده بوده‌اند، اما در چند سال اخیر توجه بیشتری به این مساله صورت گرفته است»

محورهای گزارش

فریده غیرت در بخشی از مصاحبه به محورهای طرح شده در گزارش اشاره کرد و توضیحاتی داد:

·مسیر قانونی در دستگیری‌ها بعضا رعایت نشده است و متهمانی بوده‌اند که بدون احضاریه رسمي دستگیر شده‌اند

·برخي دوران بازداشت موقت‌ها بدون رعایت تشریفات قانونی و طولانی مدت بوده است.

· بر خلاف تبصره ذیل ماده 128 آئین دادرسی کیفری وکیل در مراحل مختلف اتهامی بعضا حضور موثر ندارد.

· رفتار با زندانیان در برخی گزارشها از جمله گزارش عليزاده رئيس اسبق دادگستري تهران نامناسب بیان شده است.

· زندانی‌ها از نظر نوع جرم و رده سنی به خوبی تقسیم نمی‌شوند.

· دسترسی و نظارت بر زندان زنان دشوار و با محدودیت است و کمک به زندانیان نیازمند، که حساسیت‌های بیشتری درباره انها وجود دارد، مشکل است.

· تغذیه زندانیان در برخی زندان‌ها مناسب است و با غذای پرسنل یکسان است اما هنوز در مواردی احتیاج به بهبود وجود دارد

· موارد مخدر به راحتی و گستردگی وارد زندان شده و به وسیله تزریق مورد استفاده زندانیان قرار می‌گیرد و راهی نیز برای محدود کردن آن وجود ندارد.

زندان انفرادی در مواردی طولانی شده است.

· برای مرخصی برخی زندانیان محدودیتهای زیادی بوده است.

· بسیاری از موارد گزارش شده است که وثیقه‌های اخذ شده از زندانیان علی‌رغم آزادی انها زفع توقیف نشده است. این مساله مشکلات زیادی را ایجاد کرده است. همچنین در مواردی وثیقه اخذ شده با نوع اتهام همخوانی ندارد.